Сажидин Сегьнедин эсерар

САЖИДИН

Сегьнедин эсерар

ГЪИЗ ТАХЬАЙ СВАС ВА МАСАБУР 

 

Иштиракчияр:

АЛИБЕГ-шаир
БАЛАКЪАРДАШ-шаир
НИСЕЙ-Балакъардашан паб
АГЪАМИРЗЕ –Алибег Фаттахов яшамиш хьайи кас
ГЬАВИЗАТ-Агъамирзедин руш
ПЕРИ – Гьавизатан дуст руш
БЕЙБАЛА -муаллим
КЪАДИР- муаллим
Мавлуд - пионервожатый

САЖИДИН

Сегьнедин эсерар:

1. Гъиз тахьай свас

2. Гьадис бубадин Кьиса

3. Къизилдин пуп1ал

4. Аждагьан буба ва к1ват1и-К1ват1аш

5. Гъалибвилин югъ

6. Чайханада

7. Ламран жуьре

8. К1ват1и-К1ват1аш

9. Ц1ийи Йисан мах

10. Таватрин ким

11.Яран сувар

12. Хуьруьн туьквенда

13. Регъуьхъбан

14. Хурун булахдал

15. Дидевилин суварин югъ

16. Квасадин мани

17. Муштулухдай вуч гуда

18. Лайлаяр

19. Куьре Мелик

20. Тапан савда

21. Хванахаяр

22. Ц1иц1али

23. Общий знаменатель

=======================================================================================

 

 

ГЪИЗ ТАХЬАЙ СВАС

Иштиракчияр:

АЛИБЕГ-шаир
БАЛАКЪАРДАШ-шаир
НИСЕЙ-Балакъардашан паб
АГЪАМИРЗЕ –Алибег Фатахов яшамиш хьайи кас
ГЬАВИЗАТ-Агъамирзедин руш
ПЕРИ – Гьавизатан дуст руш
БЕЙБАЛА -муаллим
КЪАДИР- муаллим
Мавлуд - пионервожатый

Вакъиа Агъа СтІалдал кьиле фида. Школадал Алибег, пионервожатый Мавлуд алаз акур Балакъардашак шадвал акатда. Горнадин ванер къатиз акъатда.

І - пай
Сад лагьай шикил.

БАЛАКЪАРДАШ - Са кІус фад янайтІа жедачири мазукІан?
АЛИБЕГ- (хъуьрена) Гьар са кардиз вичин вахт авайди я, Балакъардаш. Ваз аскеррин уьмуьрдикай хабар авай хьтинди туш. Абурув, подъём гудай вахтуналди, ксуз тадайди я, ахпа декьикьайра – къарагъиз. Школани гьакІ я. Сятдин муьжуьд жедалди тІимил вахт амаз горнани яна кІанда. Рекье авай аялрик къалабулух кутаз.
БАЛАКЪАРДАШ - Вун, заз чидайди, горна фад ягъиз таз атанвайди туш, Алибег. Вуч ятІани са себеб ава.
АЛИБЕГ- Вакай ченеба сир авачирди якъин я.
БАЛАКЪАРДАШ - Заз Нисеявай са уьтера ван атана. Агъамирзедин..
АЛИБЕГ Тавакъуйда - ашкара тийин! Яда, чишни ваз?
БАЛАКЪАРДАШ - Чидайвиляй лугьузвачни за ваз. Гьавизат хъсан руш я. Вун ягъалмиш жедач.
АЛИБЕГ - Ша, агъадихъ. Инал аялар кІватІ жеда. Вун, за жуван дуст яз кьунва. И ихтилат чи арада амукьда.
БАЛАКЪАРДАШ - Чилериз фида ам!
АЛИБЕГ - Зун кІандай руш – хуьрени ава, амма адан мукьвабурукай сад зав са акьван кьунвай кас туш. Руш язухни къвезва заз, чара авач, заз АгъастІалрикай уьмуьрдин юлдаш кьаз кІанзава. Чидач..
БАЛАКЪАРДАШ - ГьикІ чидач?! Ваз гъуьлягъдин мез гвай Нисеякай хабар авач. Няниз за вун адахъ галаз танишарда. Амай кІвалахар чна адан хивез вегьеда.
Школадал муаллимар ва аялар кІватІ хьана. Пионер вожатый Мавлуда, дежурни аялдив зенг ягъиз туна, тарсар башламишна.

Кьвед лагьай шикил

Муаллимар Къадир ва Бейбала, Мавлуд
КЪАДИР - Яда, Бейбала, Балаша Алибегахъ галаз кушкушар язавай. Абурун рикІел вуч къундарма акьалтнаватІа?
БЕЙБАЛА - Алибег заз чидач, амма Къалакъардашай акъат тийидай аламат жедач. РикІел аламани, ада чаз дуьньядал алачир затІ къалурда лагьана, кІвалин межлисдал, Нисеяв, вичин денбел хьтин аял Султан гъайиди. Ша, зенг янава. Журналар къачун.
АЛИБЕГ - (Къецел тади кваз экъечІна. Адаз Регъуьн булахдилай ятар тухузвай руша ракуна.) Мавлуд, ма и гичин агъадай хквезвай рушарив ацІуриз тур! (Мавлуд гичинни гваз рекьел экъечІда. Алибег концилярдиз хъфида.

Пуд лагьай шикил
ПЕРИ - Гьавизат, вуч ятІани ви адахлидиз акунва. Школадай гичин гваз къвезвайди акунани ваз?
ГЬАВИЗАТ - Вазни адахли жагъана! КІвале ацукьайбурукай адахлияр жедайди туш кьван! Ам цмурви я, низ чида адал шумуд рушан вил алатІа? Тавакъуйда, жуван сивиз къай кьванни гумир.
МАВЛУД - Рушар, муаллимриз куь кварикай садай яд кІан хьанва.
ПЕРИ - (гичинда яд цаз) Кьей тавур вах, завай гел алай квар гваз кІвализ хъфиз жедач! (Мавлуд гичинни гваз хъфида)
ГЬАВИЗАТ - Зи кварцяй ацІур хъия.
ПЕРИ. - АкІ вучиз ийида? Чна чи кварара авай ятар чи Айна халадин кварара цада, ТІайибан булахдал хъфин гьикьван вахт я? (хъуьреда)
ГЬАВИЗАТ - И кар ви кьили дуьз кьатІана, Пери вах! Са сувабни жеда чаз!
ПЕРИ - Сулейман бубадиз кІамай кьван чай ийидай яд жеда.
ГЬАВИЗАТ - Абуру Мусаибаз мехъер кьванни вучиз ийизвач, Пери?
ПЕРИ - Свас, Айна бадеди Мусаибаз, лампадал алай шуьше хьтинди гьазурнава, амма свас гъайитІа, курсариз яб тиягъиз кичІела, мехъер хъуьтІел вегьенва. ХъуьтІуь каникулриз.
ГЬАВИЗАТ - Чи къуншидин руш Бесхалум ятІа?
ПЕРИ Ам Айна бадедин стха Султана руш я. Вичин як-иви я. Чарабурукай гъайи сусар бесрай лугьузва ада.

ІІ – пай

Пуд лагьай шикил

БАЛАКЪАРДАШ - Нисей, няниз чи кІвализ мугьман къведай хьтинди я. Са хинкІар ая.
НИСЕЙ - Мугьманрикай икрагь жедач вун! Ви кІвале вуч ава абурун вилик гъидай? Гьаятда авай верчерик тІегъуьн галуькьай мисал хьана.
БАЛАКЪАРДАШ - На ви тІул тавуна тадач. Къвезвайди азиз мугьман я! Алибег стха. Верч тукІуна лагьана, зални мугьмандал агакьзавайди кьве ятур я, амайди на аял галаз незва. Рахан кьванни ийимир! Ам иниз дерди аваз къвезвайди я.
НИСЕЙ - Дерди!?
БАЛАКЪАРДАШ - Дерди! Гьавизат авачни? Гьадан патахъай, рушан ва дидедин сив акуна кІанзава. Цмурдал алай диде-бубадиз гьеле хабар авайди туш. Абурув вуч гватІа, на чирна, чаз лугьуда. Алибег хьтин кьегьелдиз Агъа СтІалдилай руш туькІуьрун? Низ чида, кІвалахар дуьзмиш хьайитІа, адан дидеди ваз вуч багъишдатІа?!
НИСЕЙ - Абурун сив-сир, зи подруга Гуьзелханав гвайди я. Алад, агъабурукай са вижевайди тукІукІ! За хинкІардин тини ишинда.
АЛИБЕГ - (Гъилик къенфетар авай къаргъу гваз атана). Салам алейк, Гуьзлемишзавачирни?
БАЛАКЪАРДАШ - (Балакъардаша, верч тукІур чукІул ва гъилер чуьхвена) Гъилер кьеженва. Ша, кІвализ!
АЛИБЕГ - КІвале вучзава? И айвандик ацукьда чун кьве дуст! Вун садра Шагь дагъдив гвай дамахриз тамаш! Женнет ери я и СтІалар! А дагълар чи Цмурдилайни аквазва, амма СтІалрилай хьиз гуьзел аквадач.
БАЛАКЪАРДАШ- ЦІийиз кхьизвай затІ ава жеди.
АЛИБЕГ - ЦІийиз кхьидай затІар тахьайтІани, багъларин югъва, билбилрин сесерал диганвай и хуьряй дагълар ва вили цав художникривай чІугваз тежедай тегьерда гуьрчег я. Шиирар чеб чпелай къвезва! Белки Сулейман халуни и гуьрчегвили шииррал гъанватІа?
БАЛАКЪАРДАШ - Сулейман халудиз и хуьряй виликай девирда, Шагь ва Шалбуз дагълариз тамашдай шикилар акурди туш. Дарвили, кесибвили, девирдин татугайвили адав гъам-хажалатди, кудай вергер хьтин векъи шиирар туькІуьриз туна. Гила я, совет властдин ишигъди адан вилериз неинки дагълар, вири гьукуматда авай гуьрчегвилер къалурнава! Абур гьич, вуна Гьафизатаз бахшай затІ авачни? Нисеяв вугана агакьардай.
АЛИБЕГ - Чун лезгияр я, Балагъардаш. Чаз кагъазар агакьарун кутугнавач. Я бегьем руша, са ни ятІани вугай чар къачудач. КъачуртІани, кІелни тавуна, гъазуна гадарда. Адалай сивин кагъазар хъсан я.
БАЛАКЪАРДАШ - А крариз за ваз лагьаначирни? Нисей викІегь я!
 

Кьуд лагьай шикил

НИСЕЙ - Ваз кІвалин хвашкалди, Алибег стха!
АЛИБЕГ - Сагърай Нисейхалум вах.
НИСЕЙ - Дах, бах ва амай хизанар?
АЛИБЕГ - Вири хъсан я.
БАЛАКЪАРДАШ - Вуна адаз, Сулейман халуди хьиз, кьве гафуналди жаваб це тІун!
НИСЕЙ - Сулейман дайи гьамиша дуьз рахазвай инсан я, амма гафарай кьацІар акъуддай устІар ам вун я!
БАЛАКЪАРДАШ - Де, бес я. Дишегьлийрихъ галаз рахана кьиле фидач! Хуьрек гваш. Ваз гудай са тапшуругъ ава, Нисей! Хъвадай затІ амачни?
НИСЕЙ - Ама! Ваз кІамай кьван!
БАЛАКЪАРДАШ - Дишегьли туш е, ичІи къизил! Гъваш кван!
НИСЕЙ ХинкІар тІуьрдалай кьулухъ.
БАЛАКЪАРДАШ - Ам вуч я, тІуьрдалай кьулухъ гъизвайди?
НИСЕЙ Чай, кІаниди, чай!
БАЛАКЪАРДАШ - Де, зарафатар тавуна, ви кІвалах ая! (Алибегахъ элкъвена) Зун идахъ лезги чІалал рахазва, им зав туьрк чІалал «Чай!». Чай хъвадай чкани авайди я, муькуь затІарни! (вилик хинкІарар авай гъвечІи сини ва тарелкаярни шишер, гуьгъуьнин сеферда, кьечІ ацІай чехи рва стаканар гъида)

ІІІ-пай

Вад лагьай шикил

Югъ рагъданди я. Агъамирзедин кІвал. Алибег гъиле газетарни аваз, кІвализ хквезва. Айвандик Гьавизата, чуьхвей пердеяр епина экІяйзава.
АЛИБЕГ - Нянин хийирар, Гьавизат!
ГЬАВИЗАТ - Ван тахьайбурай такьуна, вичин кІвалах давамзава.
АЛИБЕГ - За, нянин хийирар лагьанай ваз, Гьавизат. Япарал залан хьанвани?
ГЬАВИЗАТ - Нисеян япара цун тавуна, вавай чи бахдиз са гаф лугьуз жедачирни, Алибег стха? Кьуд хуьр ацІурда гила ада. Дахдизни малум хьанвай хьтинди я. ЛагьаначтІани чидач! Заз са вилихъди килигзава ам.
АЛИБЕГ - Гьавизат, багъиш ийиз жедачни квевай зи гъалат? Нисеяз, за Балакъардашав кис лугьуз тада. (Гьавизат, цІай галай хьиз, кІвлиз хъфена) Им вуч гъалатІ ахъайна за!? (Алибег вичин кІвализ гьахьда)
ГЬАВИЗАТ - (рак гатана, кІваляй Алибег экъечІна, дехьне катай руш, гила ракІарив атанва, мягьтел жеда) Бахди, ви суфрадик квай фу хъукъванва лугьузвай, ам зав вахце, мА и чими фу. Ам исятда хьанакай гваз хтанвайди я.
АЛИБЕГ - АтІа дакІардал алай суфрадик ква, фена дегишра.
ГЬАВИЗАТ - КІвализ завай гьахь жедач. Ма, ваз кІандатІа, гьамни амукьрай! (Суфрадик квай фу гъле вугана, вич хъфида. Алибег адан гуьгъуьниз, кьил галтадриз, тамашда.
Ругуд лагьай шикил
НИСЕЙ - За ваз гьикІ лагьанай? Алибег хъсан жегьил я. Ваз Аллагьди кьве гъил хьиз ганва, Гьавизат!
ПЕРИ - Ваз, Нисей, ам гъуьл жагъун тавуна, амукьдай хьиз тирни? Ви шейтІанвили амни рекьяй акъудна, хеб хьтин абурун бахни!
НИСЕЙ - Идан ламраз ни чавш лагьанай? Вун бейкеф хьанвай хьтинди я. Ваз гузвай паяр за тІуьнатІа?
ПЕРИ - Бакудай стха хквезвайди тир. Ам за гъиликди авунвай,, чи стхадиз свас тир. Вун гьинай, Алибег цмурви гьинай? Адаз чпин хуьряй руш жагъун тавуна, амайни? Гила, кьей ГьавитІ, Цмурдал тухвайла, Барзадикай малар хукваш, агъа кІамай кварцелди яд чІугу! Чи стхадиз хьанвайди тиртІа, ада вун Бакудин юкьвал ацукьанда, жейран хьиз хуьдайди тир.
НИСЕЙ - Алибеге ам я Дербентдиз, я Махачкаладиз тухуда. Жагъана ваз Баку! Акуна заз анна яшамиш жезвайбурун суфатар! ЦІападин ранг яна.
ГЬАВИЗАТ - Зи патахъай булахдин рекье межлис хъаймир. Зун гьелелиг садазни ганвайди туш. Гьарда вичин вуч дерди аватІа, гьам ая. Зун секиндиз тур! (Хъфида)

ІY-пай

Ирид лагьай шикил

БАЛАКЪАРДАШ - Алибег, вак къалабулух кваз аквазва заз? Хьайи-дахьай?
АЛИБЕГ Къафлан гьалтнай зал районода. Хабар шад жедайди туш, дуст!
БАЛАКЪАРДАШ - Идрисан Къафланав хайин хабар жеч эхир! Ам хьтин камаллу муаллимрин муаллим и патара авайди туш! Садра лагь кван заз, чуьнебан сир туштІа!
АЛИБЕГ - Ихтилат чи арада амукьрай. Фитнеди вичин кар авуна. Захъ дустарилай душманар тІимил авайди тир. ТІимил ятІани, гъвечІиди ятІани, нитІре кІасна, тифдин азар кутада лагьайвал, зазни абурукай бала хатнава, дуст!
БАЛАКЪАРДАШ - Къе, советрин девирда, гьукумат чун хьтинбурун даях хьанвайла, ваз а нитІречрикай къурху хьанани, Алибег? Са вижевай фальетон кхьида за абурукай, чебни цацар алай чІаларалди! Вуж я ва вуч хьанва лагь!
АЛИБЕГ - Къафлан стха, ам чІехи стхадин ериндал алай инсан я зун патал. Зун адахъ галаз Бакуда, курсара авайла, са шумуд йисуз мукьувай таниш хьайиди я. Ада зун патал авур хъсанвилер, гафаралди лагьана, чарарал кхьена, а патал алайди гъавурда тваз четин я.
БАЛАКЪАРДАШ - Куьрхуьрел школада чкаяр гайиди чаз кьведаз, ам зи рикІелай алатдани? Агъа СтІалдал муаллимар гзафбур патарал алаз, чаз кьведаз, Сулейман бубадиз мукьва хьун патал, иниз хкайдини Идрисов тушни? Гила?
АЛИБЕГ - Гила вуч жеда? Фитнекарри, зи бубадиз хуьре универмаг авайди тир, ада хуьруьнвийриз, Бакудай ужуз къиметрихъ къачуз гъайи чай-шекер, парча-тике, нафт ва кьел, кьуд сеферда багьаз гуз, дворецар хьтин дараматар эцигна, низ чида ада, чилик фурар эгъуьнна, гьикьван къизил, гимиш чуьнуьхнаватІа, лугьуз, Московдиз чарар рекье тунвалдай. Гила, са ихтибарлу касдивай малум хьайивал, чуьнеба зун кьуна, дустагъда туна, кІвале авай затІар конфискация авунин, бубани Сибирдиз акъудунин меслят авунвалда. Чарабурун затІар тарашна, чпин сандухар ацІурайбур тІимил чизвани заз?
БАЛАКЪАРДАШ - Бес, суд-дуван? Гьахъ жагъуриз жедачни? Им чи власть я, чи!
АЛИБЕГ - Зани, гьа вуна хьиз фагьумнай. «Тройка» лугьудай затІуникай хабар авани ваз!? Пуд касдин къул алаз, цуьк хьтин касдикай халкьдин душман авуна, рекье тваз жезва. Вун ацукь, акІ туш лугьуз. Вун, йифиз атана, мисикай хкудна, гъилер кьулухъ кутІунна, дустагъдиз рекье турла, вавай анай чар анихъ амукьрай, чІар къецепатаз акъуд жедач.
БАЛАКЪАРДАШ - Вун ипек хьтин михьи инсан. Абур фитнеяр я лугьуда ман! Жедачни?
АЛИБЕГ - Абурузни, зун арзайриз фена, чпин гъиле гьатун я кІанзавайди. Дахди Бакуда чан хкудна, къазанмишай пулунихъ ва вичин зегьметдалди хуьре, адетдин кІвалер эцигнай. Дугъри я, са гъвечІи туьквенни квай. Вичиз кІвачин къапар цваз, кьил хуьда лагьайла. Хуьруьнбуру тунач секиндиз. Яда, Фетягь, вун тумаж ва сенятар къачуз Бакудиз гьикІ хьайитІани физ, хквезвайди я. Аллагь рази хьайиди, гьанай шекер, къенфет, чай ва хуьре авачир куьлуь-шуьлуьярни гъваз хтана, туьквенда эцига. Фейи рекьерин харжар хьайитІани алатда. Халкьдизни регьят жеда лагьанай. Гила фитнекарриз, чи дагъдикай капиталист, пуьквендикай – универмаг, закай, кулакдин хва яз, къундармаяр кхьиз, чарабурун кІвалер чІурзавайди хьана. Зун, пакама жедалди инай санихъ фена кІанда. Мумкин я, зун къе физни ата кьун! Де мад сагърай. Закай хабарар кьуртІа, акурди туш лагь!
БАЛАКЪАРДАШ - Им гьихьтин кар хьана, Алибег!? Вунни авачирла, чи кьведан дуствилер? Це лагьанвай свас?!
АЛИБЕГ - Ваз зун, дуьнья тергна катзавай хьиз жемир, Балакъардаш. Им вахтуналди, за жуван кьил гъиле тагун. Кисна зун акъваз тийидайди ваз чида. Гьахъ жагъун тавуна амукьдач! Лазим инсанар ава зун алкьдай. Килигин абуру заз вуч меслят къалурдатІа, Гьелелиг! Низ чида зун пака гьина жедатІа?
БАЛАКЪАРДАШ - Хъсан рехъ хьурай, Алибег стха ваз! Гьахъ чи пата хьурай!
АЛИБЕГ - Сагърай! (Алибег хъфида, Балакъардаш сефил я)

МАВЛУД Мегьамедзагьир!-(адан эвердал Гьавизат экъечІда) Мегьамедзагьир кІвале авачни?
ГЬАВИЗАТ Мегьамедзагьир кІвале авач. Мавлуд стха, кІвализ шатІун!
МАВЛУД КІвализ къведай кьван вахтни авач, заз Мегьамедзагьир акуна кІанзавай.
ГЬАВИЗАТ За адаз хтайла лугьуда.
МАВЛУД Ахьтин лугьудай гаф туш, маса кар авай.
ГЬАВИЗАТ Заз лагьайтІа жезвачни? Вахкудай затІ авани?
МАВЛУД Ахьтин кар авач. Кагъаз авай районодай вахканвай. Заз ам Мегьамедзагьирав вахце лагьагьна тапшурмишнавайди тир. Ма, вахчу. Мегьамедзагьирав вахце.(кагъаз гуда). Мавлуд хъфида.
ГЬАВИЗАТ Чар гъиле гьатай Гьавизатан рикІик тади акатна. Конвертдал алай кхьинар танишбур тир. Адаз дакІардал аламай дафтаррайни гьа ихьтин гуьрчег хатІарал кхьей затІар акурди тир. Адаз гьасятда, кагъаз Алибегалай хтай чир хьана. Гьуьрметлу Агъамирзе халу. Квез и чІаван хийирар! Зун куьн вилик таб акъатунай гъил къачун тІалабзава. Чи хиялда авай кІвалах кьилиз акъудиз вугузвач. Зи рикІел алачир дуьшуьш хьанва. Завай и чарче кхьиз тежедай гафар ава. Ам хийир дакІан касдин гъиле гьатайтІа, зи кайи рикІел, цин чкадал нафт иличда. Завай куьн рушал эвленмиш жезвач. Им лагьай гаф туш, зун куьн рушал рази туш лагьана. Хийир дакІан инсанри залай тапан хабарар къундарма авуна, зи гьал хъсан туш. Жафа хьанай мехъер авунайтІа. Зун, мумкин я дустагъда ацукьарун, заз килигна, завай куьн рушни бедбахт жедач. Са гафуналди, квевай куьн руш кьисмет хьайидаз гана, динжар ийиз жеда. Зун гьелелиг тапарикай хкатдалди, завай квез амай гафар лугьуз жедач. Гьавизат рикІяй акъат тийидай, къени къилихрин руш тир! Ам за уьмуьр амай кьван жуван рикІе вах хьиз хуьда. Де мад сагърай! Заз чарар кхьин герек къведач. Захъ галаз аксина авайбуру, мумкин я куьн патав атана, хабарар кьунни. Зун квез чизва хьи вуч кас тиртІа. Гьафизатаз зи патай чими саламар лагь! Сагъул. Куьн Алибег, Фатахан хва. (Гьавизат, кагъаз хурув кьуна, хъфида).
 

Эпилогдин чкадал

МАВЛУД - Мегьамедзагьир!-(адан эвердал Гьавизат экъечІда) Мегьамедзагьир кІвале авачни?
ГЬАВИЗАТ - Мегьамедзагьир кІвале авач. Мавлуд стха, кІвализ шатІун!
МАВЛУД - КІвализ къведай кьван вахтни авач, заз Мегьамедзагьир акуна кІанзавай.
ГЬАВИЗАТ - За адаз хтайла лугьуда.
МАВЛУД - Ахьтин лугьудай гаф туш, маса кар авай.
ГЬАВИЗАТ - Заз лагьайтІа жезвачни? Вахкудай затІ авани?
МАВЛУД - Ахьтин кар авач. Кагъаз авай районодай вахканвай. Заз ам Мегьамедзагьирав вахце лагьагьна тапшурмишнавайди тир. Ма, вахчу. Мегьамедзагьирав вахце.(кагъаз гуда). Мавлуд хъфида.
ГЬАВИЗАТ - Чар гъиле гьатай Гьавизатан рикІик тади акатна. Конвертдал алай кхьинар танишбур тир. Адаз дакІардал аламай дафтаррайни гьа ихьтин гуьрчег хатІарал кхьей затІар акурди тир. Адаз гьасятда, кагъаз Алибегалай хтай чир хьана. Гьуьрметлу Агъамирзе халу. Квез и чІаван хийирар! Зун куьн вилик таб акъатунай гъил къачун тІалабзава. Чи хиялда авай кІвалах кьилиз акъудиз вугузвач. Зи рикІел алачир дуьшуьш хьанва. Завай и чарче кхьиз тежедай гафар ава. Ам хийир дакІан касдин гъиле гьатайтІа, зи кайи рикІел, цин чкадал нафт иличда. Завай куьн рушал эвленмиш жезвач. Им лагьай гаф туш, зун куьн рушал рази туш лагьана. Хийир дакІан инсанри залай тапан хабарар къундарма авуна, зи гьал хъсан туш. Жафа хьанай мехъер авунайтІа. Зун, мумкин я дустагъда ацукьарун, заз килигна, завай куьн рушни бедбахт жедач. Са гафуналди, квевай куьн руш кьисмет хьайидаз гана, динжар ийиз жеда. Зун гьелелиг тапарикай хкатдалди, завай квез амай гафар лугьуз жедач. Гьавизат рикІяй акъат тийидай, къени къилихрин руш тир! Ам за уьмуьр амай кьван жуван рикІе вах хьиз хуьда. Де мад сагърай! Заз чарар кхьин герек къведач. Захъ галаз аксина авайбуру, мумкин я куьн патав атана, хабарар кьунни. Зун квез чизва хьи вуч кас тиртІа. Гьафизатаз зи патай чими саламар лагь! Сагъул. Куьн Алибег, Фатахан хва. (Гьавизат, кагъаз хурув кьуна, кІвализ хъфида).
 Эхир.

 ГЬАДИС БУБАДИН КЬИСА

Иштиракчияр:
Гьадис – 80 йис
Саиджамал – 80 йиса
Саид – Саиджамалан гада – 20 йис
Вакъиа Агъа СтІалдал, дуст Саиджамалан кІвале кьиле фида.

Сад лагьай шикил.
Саид – (гьерекат кваз) – Дах! Чаз мугьман атанва!
Саиджамал – Мугьманар хьурай къведайбур! Алад, къаршиламиша!
Саид – Гьадиз буба – ваз, муштулух – заз!
Саиджамал – муштулух – башуьсте! (шадвал кваз) Я къари, гьерекат! Къажгъан эциг! Зи дуст Гьадис атанвалда Кьурагьай!
Гьадис – Ас саламалейкум, дуст Саиджамал! Гуьзлемишнавачирни зун атун?
Саиджамал – (хушвилелди къаршиламишна) Яда, къе пакамалай кІекре вуч къазунзавай. Адан ара датІана гьараюн акурла, заз мугьман къведайди чир хьана. Ша, ацукь! ( мугьмандин кІаник хуьцуьган вегьена. Ацукьайдалай гуьгъуьниз хваш-беш хьана.
Гьадис – вири хъсан я дуст! Къе-пака лугьуз, дустунал са кьил чІугвада лугьуз рикІик квай тир зи. Къе чи анай агъадалди къвезвай машин аваз, Аллагь рази хьайибуру, зун куьн канторрин дараматрив кьван гъана.
Саиджамал – рекьи тади ганачтІа, хъсан хьана. Гила чавай яргъал рекьер атІуз жезмани?
Гьадис – АкІ зун кьуьзуь хьанвач, дуст, амма девирдин лишанар акурла, сакІани эхиз тахьана, атанвайди я дуст ви патав.
Саиджамал – Вун атай рекьериз кьирай, дуст! Зун гьамиша шад я. Им зи кІвал хьиз – ви кІвални я.
Гьадис – Саиджамал, заз вахъ галаз кьили ийидай дерди ава, чун гьинал ацукьда?
Саиджамал – Гьадис, югъ гатунди я. Чавай кІвале ацукьайтІани жеда, са гъвечІи багъни ава. Хатрут тарак ацукьна, самовардин чай хъвазни чавай жеда.
Гьадис – Дуьз лагьана вуна, ша, чна багъда суфра ачухин.
Саиджамал – Саид, чан хва, Гьадис стхадиз хатрутин таран кІаник ацукьна, чай хъваз кІанзава. Алад, суфрани экІяй, самовардиз кІарасарни вегь, Са арадлай чуни къведа.

Кьвед лагьа шикил
Хатрут тарак, турбадай бугъ акъатиз, самоварда чай ргазва. Суфрадал яр-емиш, чайдин къаб-къажах. Суфрадин кьилихъ Гьадис ва Саиджамал гала. Саида истикІанра чаяр цаз, абурун вилик эцигзава.
Гьадис – Саиджамал, лугьуз тежедай, эхиз тежедай дерт ава дустуниз!
Саиджамал – Ви дертинкай заз хабар ава, дуст.
Гьадис – (мегьтял яз) Лагь кван вуч дерт ятІа?
Саиджамал – Дерт тушни, Гьадис, авай са хва Саид Ватандин ЧІехи дяведа телеф хьун?
Гьадис – Ваъ, Саиджамал! Зи кІваляй са эркек кьенатІа, пуд, кьудар кьейи инсанар ава, хананлух терг хьайибур ава, хва дяведа кьин – са акьван эхиз тежедай дерт туш. Ватан патал чан гудай хва гайи Аллагьдиз къурбанд хьурай!
Саиджамал – гьан…гила чир хьана ви дерт.
Гьадис – Вуч чир хьана ваз, Саиджамал?!
Саиджамал – дерт тушни, Гьадис стха? Ви рагьметлу къари вуч тир? Чина берекатдин нур авай, ахьтин уьмуьрдин вафалу юлдаш рагьметдиз финн – тІимил дерт яни? Ибур аку,(кІвачерал алай храй сунн гуьлуьтар къалурна) а рагьметлуда храй гуьлуьтрикай зи кІвале кьве жуьт ама.
Гьадис – Тек са зи уьмуьрдин юлдаш туш кьван кьейиди? Гьихьтин бажарагъ авай дишегьлияр кьена? Пайгъамбардин Айишат, Алидин ФатІимат кьинлай, зи къари кьин еке дерт туш.
Саиджамал – Я Аллагь рази хьайиди, авай са хва кьин – еке дерт тахьайла, уьмуьрдин юлдаш кьена дерт тахьайла, и заз течир, ваз чидай, эхиз тежер ам вуч дерт я?!
Гьадис – Саиджамал, за ваз суал гуда, вуна заз жаваб: а) вуж тир Кьурагь патара машгьур альфрейщик? (масадалай вилик, вичи жаваб вахкузва) - Гьадис! б) вуж тир Кьурагьиз сифте хтай тракторда ацукьна, ам гьалайди? - Гьадис! в) вуж тир сятер туькІуьрдай устад? – Гьадис! Нихъ авай Кьурагьа гьамам? – Гьадисахъ! г) Вуж тир харат устІар – Гьадис! д) вуж тир машгьур заргар? –Гьадис! За жувахъ авай кьван алакьунар гьисабна хьайитІа, югъ няни жеда.
Саиджамал – Ви алакьунар неинки са Кьурагьа машгьур я? Кьасумхуьруьнда Агъа СтІалдал хьиз низ чида шумуд дараматда аматІа, вуна чи хуьре чІугур кьван кІвалахар тІимил яни?
Гьадис – Гьа кьадардин пешейрин иеси, гьа кьадар алакьунар авай Гьадис, кеъ и яшдиз атайла, гагь сад, гагь са маса миресар къвез, завай тІалабунар ийиз, хъфизва.
Саиджамал – вуч тІалабунар гьа?
Гьадис – Къвезва зи чІехи миресдин хва. Лугьузва: Гьадис – зун ви чІехи миресдин хва я. Вун къе ама, пака амач. Ви гьамамар авай дарамат ава гьа, ам заз багъишна лагьана, кьве тІуб чар кхьихь. ТахьайтІа, са бегьемсуздан гъиле гьатда ам. За адаз жаваб гузва: Лап акьуллу меслят я вуна заз къалурзавайди, чан зи чІехи миресдин камаллу хва. Ват багъиш тавуна и тавханаяр за низ тада. Башуьсте! Жуван натариусни галаз ша, и дарамат за ваз багъишда! Ада заз, шад хьана лагьана: Агь ви чан сагърай, мирес! За гьа вуна лагьайвал ийида,-лагьана, кІвачерик звер кваз хъфена.
Саиджамал – Яда, адаз регъуь кьванни хьаначирни?
Гьадис – И девирда регъуьвилер амайди яни, Саиджамал? Ам хъфена, пакад юкъуз кьулан миресдин гада къвезва. Адав гвай даллани зи дараматринди я. Адани зи вилик абур вич амаз чара касдиз гумир лугьун тир. Шад хаьан ам, за и дарамат вичиз гуда лагьайла!
Саиджамал – Я дуст! Абурук намус кумайди туширни, чан аламаз, кІвалер чпиз це лугьуз?
Гьадис – и девирда намус вуч затІ ятІа, я тарс гудай муаллимар, я тербия гудай диде-бубаяр амач, дуст. Амани гьич. Са пуд йикъалай пуд лагьай миресдин гада къвезва. Адавни гвай савда – кІвалеринди тир. Гьадазни разивал гана за. Вучда кьван, дуьньядин гьалар дегиш хьанва, абурухъ галаз жувни дегиш хьана кІанзава. Амма, чи кьведан кІарабар хъукъванва, дуст. Чавай абур и девирдихъ галаз дегишардай къуват амач, Саиджамал. Дегишриз алахъайтІа – хада.
Саиджамал – Я Гьадис, а ви патав гагь сад, гагь масад, къвезвайбур, абур ви миресар туш.
Гьадис – ГьикІ миресар туш, Саиджамал?! Лап талукь миресар!
Саиджамал – Яда! Абур миресар туш лагьаначирни за ваз!
Гьадис – Бес, абур миресар тахьана, вужар я!?
Саиджамал – Абур – ви чан кьаз кІанз, акваз къвезвай азраилар я, дуст, азраилар!
Саид – Гьадис буба, чаярни рекъизва, за абур дегишар хъийида, са тике фуни не. Зун, гьелбетда куьн патав са гъвечІи аял я. Ахьтин четин месэлаяр гьялиз бажагьат залай алакьда. Амма за квез гаф гузва, ихьтин миресриз регъуь хьун патал, за и кьиса, вирибуруз ван жедайвал, газетдиз акъудда!
Гьадис – Вун Аллагьди хуьрай, чан хва, За са шумуд йисан вилик, зи дустунивай тІалабни авурди тир. Яда, Саиджамал, и назик гада захъ галаз чи Кьурагь дагълариз тухун. Анай за ам, хъуькъвен кьилерик яру гъалар хьтин куьквилин дамарар кутуна хкида. Рази хьанас Саиджамал. Куьн инжикели жеда лугьуз. Мад вучда, Ваз квел алай тІвар, Саиджамала гьавайда эцигнавайди туш. Адаз зи Саид тІвар алай гададин алакьунар акурла, чавай ихьтияр къачуна, вал эцигайди тир. Ам амач, къуй адан уьмуьрарни квез гурай, кьегьел хва. Ша, чна гила чаярни хъва, са кьас фуни неда.
Саиджамал – АкІ ятІа, чна Гьадис стха, а бегьемсуз миресрин хъиляй, ваз са цІий юлдашдин суракь ийида.
Гьадис – Гила абур жезмай кІвалахар яни, дус? Гил чи яшар хьанва.
Саиджамал – А кьадар яшар хьанвач. Пака чун кьведни Кьурагьиз хъфида. Ви месэла туькІуьр тавуна, зун хуьруьз хведач.
Саид – Дуьз лугьузва, Гьадис буба дахди. Юлдаш чарасуз я. Миресарни къвез-хъфидач!
(Тарай билбилдин манийрин ва шад музыкадин ванер къведа.) Эхир.

САЖИДИН

КЪИЗИЛДИН ТУПІАЛ
ЦІийи Йисаз талукьарнавай а актунин сценария
Иштиракзавайбур:
Кьиле тхузвайди
Куьмекчи
Маничи
Аяз-Буба
Живедин руш
Кьуьгъуьр
СикІ
Гада
Руш

ЦІийи Йисан сувар тухунин къайда. Музыкадин ванцелди, кьилетхузвайдан гуьгъуьна аваз, кьуьл ийиз, аялар са цІарцІе аваз атана, Ёлка юкьва твада.
Кьилетхузвайди.
Къенин ЦІийи Йисан сувар мубаракрай квез, гьуьрметлу диде-бубаяр, квезни чи балаяр! Ша, чна чи суварин югъ гьич садрани тахьай саягъда, шадвилер ийиз кьиле тхун! Рази яни?
ЦІийи Йисуз – цІийивилер,
ЦІийи тир бахтар жеда чаз!
Мани ягъиз, ийиз кьуьлер,
Шадвалдай вахтар жеда чаз.
Аялар, циркиниз куьн тамашайбур я. Аламат жедай крарни квез акурди я. Чи аялризни аламатдин мультфилмайриз, кинойриз тамашиз кІан я. Къенин югъуз кьиле тхузвай суварикни аламтар квачиз туш. Адет яз, гьар са ЦІийи Йисуз аламатар къалурзавайбурукай сад – Чи Аяз-Буба ва адан хтул Живед-Руш я. Абуру анжах ЦІийи Йисан сувар патал къурмишнавай Ёлкадин межлисра иштирак ийида. Куьн вилни аламатар къалурунал ала жеди. ГьакІ яни?! ( и гафар лагьана, гагь са жибинда, гагь муькуь жибинда къекъведа)
Куьмекчи.
Кьилетхузвайди, куьн квехъ къекъвезва? Квахьай затІ авани?
Кьилетхузвайди.
Са кІвалах хъсанди хьанач, квез аламатар къалуриз куьмек гузвай чи бадедин къизилдин тупІал гвайди тир зав. Аялриз къенфетар гудай кьван зи жибинрин кІанер тІвек-тІвек хьанва. Амач ам! Чидач, чилери чІугунватІа, я тахьайтІа..
Куьмекчи.
Заз лугьудай ман! Хажалат авуникай дад авач. Чахъ хци вилер авай аялар ава. Исятда жагъурични чна ам. Аялар! Ша, чна чи Ёлкадин патав аватна, квахьнавай къизилдин тупІал жагъурин кван! (аялар къекъведа, абурукай садаз жагъида)
Садлагьай аял.
Жагъана! Жагъана! (тупІал къалурда, кьиле тхузвайдав вахкуда)
Кьилетхузвайди.
Ажеб хьанани жагъана. Аяз-Бубадин ва Живед-Рушан вил чна хабарунал алайди я. Захъ бадеди чирай аламатдин суьгьуьрдин гафар ава. Ша, чна абуруз хабар гун кван! «Бисми! Бисми! ЦІийи Йис! Шад хабарар гъайи йис. ЦІийи Йисан суварик, гар кутуна луварик, Аяз-Буба, хтул ви Живед-Рушни галаз ша! Чи аялриз ширинар гваз ша, ийиз хъуьруьнар!» (пудра тикрарда. Цаву ванер ийида. Сад-кьве аялдиз кичІе жеда)
Куьмекчи.
Аялар! Квез кичІе жемир! А ванер Аяз-Бубани Живед-Руш гваз къвезвай файтундинбур я. Ша, чна абур къаршуламишун патал «Аяз-Буба, Живед-Руш!»-лугьуз мад пудра гьарай хъийин. (аялри эверда)

Кьилетхузвайди.
Гьуьрметлу диде-бубаяр! Куьнени иштирак ийизва чи виридан суварик! Куьнени чахъ галаз эвера кван! (Шадвал кваз Живед-Рушни Аяз-Буба къведа)
Живед-Руш.
Вужар тир чаз эверайбур? Вув! Инал кІватІ хьанвай кьван гуьзел аялар аку! Аяз-Буба! Аяз-Буба! Фад гьерекат! Низ чида абур чал вил алаз гьикьван вахт ятІа акъвазна? Салам алейк, аялар, Салам алейк, кьегьелар! Салам алейк и гуьзел тир аялрин дид-бубаяр, чІехи диде-бубаяр ва вири мукьвакьилияр! Квез ЦІийи Йисан сувар мубарак ийиз, чун ирид чилерин, ирид гьуьлерин яргъарай атанвайбур я. Аяз-Бубадивай, тади къачуна, квез гъизвай ширинар авай тапрак, кІвале амаз атун хьанва. Кьуьзуь буба я ам. Багъиш ийин чна адаз и гъалатІ. Багъишдани? (аялри сефилдаказ «Эхь.»-лугьуда)
Кьилетхузвайди.
Чна квез савкьватар патал эвернавайди туш! ЦІийи Йисан сувар чавай куьн галачиз кьиле тхуз жедач. ГьакІ тушни, аялар? Чаз чи гьар са хъсан мярекатдик яшлу дидейри, яшлу бубайри иштирак авуна кІанзавайбур я! Куьн чи суварик атун – ам еке савкьват я.
Живед-Руш.
Агь кьегьел балаяр! Куьн гьикьван хъсан тербиялубур я? АкІ ятІа, чна вирида санал Аяз-Бубадиз буюр ийин. Пуд сеферда эверайла, адаз дугъриданни вич чи суварик атана кІанзавайди чир жеда.
Вирида :(Аяз-Буба! Аяз-Буба! Аяз-Буба!) Ёлкадик Аяз-Буба къведа, аялри, гьатта диде-бубайри, алай чкайрилай къарагъна, къаршиламишда)
Аяз-Буба.
Гьуьрметлу Ватанэгьлияр! Ихтияр це заз жуван патай, зи хтул Живед-Рушан патай квез виридаз ЦІийи Йисан сувар рикІин сидкьидай мубарак ийидай. Куьгьне Йис алатна. А йисуз куьне квехъ авай алакьунар къалурна. Агалкьунрай чухсагъул! Завай архаиндиз ял ягъайтІани жеда. Заз аквзва чи аялрини гьар йисуз еке тир зегьметар чІугунвайди. Тарсарни хъсандиз чирзава, диде-бубайризни чпелай алакьдай куьмекар гузва. Тербилувиликай рахайтІа, чи аялар хьтин камаллубур са вилаятдани авайди тун. Абур Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан, СтІал Сулейманан эсерралди яракьламиш хьанва. Аферин абуруз дуьз тербия гана, мярекатдиз акъуднавай диде-бубайриз, ясли-бахчейра хъсан крар, къугъунар, кІелунар чирай тербиячийриз, школайра тарсар гайи муаллимриз, чи аялар патал къулай шартІар ганвай къуллугъчийриз, абурун къайгъуда авай чи гьукуматдин вафалу рухвайриз! Ихьтин шадвилелди зун рекьве твазвай чІавуз, гъилер ичІи яз атун – заз са кІус къулайсуз хьанва. Яшлубур ягъалмиш жедай затІар я. Багъиш ая!
Кьилетхузвайди.
Я Аяз-Буба! Квез кьведазни хвашкалди. Чаз куьне чи суварик иштирак авун агъзур савкьватдилай багьа я. Хажалат ийидай кІвалах авач. Къе, ЦІийи Йисан сувар кьиле тухун зал ихтибарна лагьана ван хьайила, чи бадеди: «Чан хтул, эгер бадедихъ, куьн ЦІийи Йисан суварин межлисдик къведай кІвачар амайтІа, иштиракни авуна, са лезги бадедин кьуьлни авуна хуькведай. Чи девирра акур шадвилер туш ибур. Шадвилер кьисмет хьанвай куьн бахтлу аялар я. Бадеди вал са затІ ихтибар ийида. Ада вун гьар са четинвиле гьатайла, куьмек гуда. - лагьана, зав вичин тупІухъ галай суьгьуьрди Къизилдин тупІал вуганва, ада лагьана хьи, тек са кІвалах рикІелай алудмир. А тупІалди ви гьар са мурад тамарун патал, лугьудай суьгьуьрдин келимаяр авайди я. Абур галай-галайвал лугьун тавуртІа, вун таб акъатда. Абур хуралай чира!»
Куьмекчи.
АкІ хьайила, чи вил квел ала кьван? ТІалаба кван жуван Къизилдин тупІалдивай!
Кьилетхузвайди.
Аман минет! Чан тупIал! КІевяй акъуд чун! Умлу, умлу первержагьан, тейфу масарат халум! Вун гьинава я залум?!!! (тапІалдивай михьи ягълух гуьцІуьз, амай келимаяр, мур-мур ийиз, вичи-вичикди тикрар ийиз, гъилер цавуз хкажна, дуьа ийида) Ша, килигин кван Ёлкадин таран кІаник кватІа! (виридалай вилик Аяз-Буба фида ва адаз Ёлкадин таракай, савкьватар авай вичин тапрак жагъида.)

Аяз-Буба.
Яъ!! За жувалай гъейри аламатар квай инсанар авайди туш лагьана умудзавай. Куь патара, яшлу къарийрихъ залайни зурба аламатар авайди я кьван! Вуна зун куь бадедихъ галаз танишарайтІа, жедачни?
Кьилетхузвайди.
Жеда, Аяз-Буба. РикІиз кІан хьайила, тежедай аламат авайди яни?
Вун садра и суварин иесийри чІагурнавай Ёлкадиз тамаш!
Аяз-Буба. Пагь! Пагь! Куьн садра Ёлкадин гуьзелвилиз тамаш!
Кьилетхузвайди.
Ам туькІуьрунин карда чаз аялрин диде-бубайри куьмекар ганва, амма Ёлкадин гуьзелвал акун патал, чна квез ам куькІуьрна и чи зал, чи хуьрер-кІвалер, вири дуьньяни кваз санлай ишигълаван ийиз эвернавайди я.
Аяз-Буба.
Дуьньяда авай кьван суьгьуьрчияр кІватІал хьайитІани, Ёлкадал чан акьалдариз анжах са залай алакьда. Гьамани, куьн аялри пуд сеферда: «Эквер куькІуьр, чан Ёлка!-лагьана хьайитІа. Дуьз лугьузвани хтул Живедин руш?
Живед-Руш.
Дугъриданни Аяз-Буба, вун гьахъ я. «Дагъустандин халкьдин шаир СтІал Сулеймана лагьайвал:
Вид я Аслан а спишка,
Чаз эквер куькІуьр авурди!»
Аялар, ша, чна Аяз-Бубадихъ галаз пуд сеферда «Эквер куькІуьр, чан Ёлка!»-лагьана, пудра гьарагъин кван! Сад, кьвед, пуд! Вири хъсандиз тамаш кван!
Аяз-Буба.
Атанва зун яргъарай,
Дуьзенрайни дагъларай,
НикІерайни багъларай,
ЦІийи йисан суварик! (пуд сеферда кап ягъиз, аялрихъ галаз суьгьуьрдин гафар тикрарда. Ёлкадал сад лагьана экверкуькІуьнна, нинияр, чан акьалтайбур хьиз, хъуьрез, къугъваз акъвазна. Вирида шадвилин капар яда, кьуьлер ийиз, хкадарда. Аялрихъ галаз сикІре, кьуьгъуьрдини шадвал ийида.Аяз-Бубадин квахьнавай ширинлухрин тапракни жагъида)
Живед-Руш.
Я Аяз-Буба! Куьн садра чи аялрал алай парталри гузвай нурариз тамаш! Абур и парталри чан алай цуьквер хьиз къалурзава. Абур икІ дамахда тунвайбур вужар ятІа?
Куьмекчи.
Квез куьз чидач? Аялар дамахда тунвайбур – абурун баркаллу диде-бубаяр я. Ша, чна абуруз, аялрин къайгъударвал ийизвайвиляй чухсагъул лугьун!
Кьилетхузвайди.
Диде-бубайрин куьмек галачиз чавай са кІвалахни ийиз жезвайди туш. Диде-бубаяр – чи даяхар я. Сагърай чи аялрин диде-бубаяр! Къуй маничиди чаз диде-бубайриз талукьарнавай са хъсан мани тамамаррай!
Маничи. (мани тамамарда)
Живед-Руш.
Гьуьрметлу и межлис кьиле тхузвай кьегьел вах, чун куь патав къведалди са шумуд вилаятда ЦІийи Йисан сувар къаршиламишиз къекъвенвайбур я. Чаз гьар са суварин мярекатда, гьар гьи суалдиз хьайитІани дуьз жавабар гудай аялар гьалтна. Жечни, чаз куь аялрихъ авай алакьунар къалурайтІа?
Куьмекчи.
Ахьтин крариз зунни устад ва куьмекчи я, гьуьрметлу Аяз-Буба ва Живед-Руш! Башуьсте! Чи аялар жавабар гуз гьазур я.
Аяз-Буба.
Са суал, имуч-муча, муч-халича, Цав – кьакьан я, чил аскІан, ам вуч затІ я квачир кІан?
Кьилетхузвайди.
Нивай жеда гуз жаваб? (са шумуда гъилер хкажда)
На лагьа квай хва Ражаб!
Гада. Ам чи дуьнья, - Алем я! Зун адан са къелем я!
Аяз-Буба. Маншаллагь ви чирвилиз, жавабни дуьз тирвилиз! На це хтул, Живед-Руш!
Живед-Руш.
Виридалай мукьвади, виридалай ширинди вуч ятІа лагь дуьньядал?
Руш. Ам чи бах, чи диде я, адал чи кьил вине я!
Маничи. Диде мани тамамарда.
Живед-Руш.
Заз куьн сувар мярекатдик гьайванар, луван ничхирарни аквазва. Инин себеб вуч я?
Куьмекчи.
Чи аялрин рикІ алай крар, затІар гзаф ава. Абуруз гьар жуьредин гьайванар кІанда, алакьдайбуру, луван ничхирриз мукар ийидай кьватияр гьазуриз, тарарин хилерихъай куьрсарзава. Къуьрер хуьдайбурни ава чахъ. Чи аялрин тІебиатдални гзаф рикІ ала. Абуру чи ясли-бахчеда цуьквер ва къелемар акІурнава, абурухъ гелкъвезва, мукьвал-мукьвал яд гузва. Чаз чизва хьи, и дуьньядал чахъ галаз гьар жуьредин гьайванар, луван ничхирар, балугъар ава. Чун – вири санлай – са хизан я, са алем я.
Аяз-Буба.
Баркалладин кІвалах я. Аферин чи аялриз! И дуьньядик вири затІарин пай квайди чир хьун хъсан я. Жувалай гъвечІидаз, жувалай ажуздаз куьмек гунуг – чи чІехибурун буржи я. Заз аквазва, куьн аялар гайи суалриз жавабар вахкуз жедайбур я. Мад вуч алакьунар ава абурухъ?
Кьилетхузвайди.
Чи аялрик хъсан манияр лугьудайбур, хуралай шиирар кІелдайбур, хъсан кьуьлер ийидайбур, диде-бубайриз куьмекар гудайбур, шикилар чІугвадайбур, за квез шумуд пешедин аялрин тІварар кьан, Аяз-Буба?
Живед-Руш. Заз чи суварик аялрин диде-бубаярни аквазва. Къуй абуруни капар ягъиз, куьн гьунарлу вужар аватІа, тІарам са кьуьл авурай! (макьам яда, кьуьлуьк рушни гада, гагь муькуь рушни гада экечІда)
Аяз-Буба.
Заз сефил яз акъвазнавай гьайванар гзаф язух къведа. Жечни чи суварик къвез агакьнавайбурукай сикІрез межлисдал буюр авуртІа? Ша, кван сикІ бала!
СикІ. За квез чи дидеди зи кьепІинин кьилихъ лагьай Лайлайдин мани лугьудани?: (манидин сесиналди)
Тум псидин кул хьтин,
Юкь камари чІул хьтин,
Бул бегьердин зул хьтин,
Зи сикІ бала дидедин,
Алад ширин ахвариз,
Зи рикІ бала дидедин!
ИкІ лагьайвалди, чун вири сикІрен балаяр, куьн гъвечІи аялар хьиз ширин ахвариз фида.
Куьмекчи.
Ахьтин лайлаяр чи гзаф кьадардин гьайванрихъ ава. Чухсагъул, сикІрен бала. Ви рикІел дидеди ягъай лайлай алама, килигин чун чи къуьрен шапІадин рикІел вуч аламатІа,
Кьуьгъуьр. (манидин сесиналди)
ЧІарар хъуьтуьл кІаз хьтин,
Буй-бухахдиз таз хьтин,
Ашукьдив гвай саз хьтин,
Кьуьгъуьр бала дидедин;
Алад ширин ахвариз,
Чуьнгуьр бала дидедин.
Аяз-Буба.
Ай, маншаллагь, вуч гаф ава лайлайриз? Абурухъ яб акалайла, зунни кваз ширин ахварал физва. Ша, Живед-Руш, чна инал иштиракнавай сикІрен ва кьуьгъуьрдин балайриз савкьватар гун.
Живед-Руш.
Я Аяз-Буба, суварик квайбурукай садбуруз савкьватар гана, муькуьбур бейкеф жедачни?)
Аяз-Буба.
Белки чи аялрин вил савкьватрал ала. Ша, чна чи суьгьуьрдин тапракдай, гьар садаз вуч кІанзаватІа, гьа затІар багъишин. Азиз тир аялар. Квез, идалай виликан ЦІийи Йисара Аяз-Бубайрив гвай савкьватар авай тапрак хьиз аквамир. Уьмур йис-йисандавай, югъ-йикъандавай цІийивилихъ, хъсанвилихъ дегиш жезва. ЦІи зав гвай тапрак мадни еке аламатар квайди я. И тапракдай ни вуч тІалабайтІа, гьам акъатзавайди я. Амма и тапракдиз, вичивай ни вуч тІалабзаватІа чидай хьиз, адахъ а затІ тІалабзавай аялди вич хъсан в апис тхузватІа, диде-бубадин къуллугъда гьикІ акъваззаватІа, тарсар чирзаватІа, са кьадар маса кІвалахарни чир жедай алакьун авайди я. Гьелелигда тІалабунар ийиз башламишдалди, за квез гьар садаз чахъ авай савкьватар багъишин. (жергейра акъвазнавай аялриз савкьватар багъишда.)
Живед-Руш.
Азиз аялар, азиз диде-бубаяр! Чун хъсандаказ къаршиламишунай квез чухсагъул! Чал вил алай аяларни ава, куьне ихтияр гайитІа, заз квез са муштулухни гуз кІанзава. Гьа са вахтунда, зазни Аяз-Бубадиз квез ЦІийиз алкьзавай Йис, рикІин сидкьидай мубарак ийиз кІанзава,
Аяз-Буба.
Азиз аялар, куьн гьамиша чинра хъвер авай сагъламбур яз чІехи хьухь. Ватандиз вафалу жедай рухваяр, рушар хьухь! Чи Ватан дуьньяда вири уьлквейрилай гуьзелди хьун патал, куьне тарсар хъсандиз чира, тербиячийрихъ, муаллимлихъ, диде-бубайрихъ яб акала, абурувай хъсан крар чириз алахъ!
Куьмекчи. Аяз-Буба, Живед-Руш, чавай куьн ичІи гъилди рекье тваз жедач, чна квез хъсан рехъ хьун патал чи Маничидив са хъсан мани тамамариз тада. Буюр, Маничи!
Маничи. (Мани тамамарда)
Аяз-Буба.
Агалкьунар квехъ гзаф ава. Заз чи аялрин сивяй ван атана кІандай жавабар ава. Лагь кван, аялар, зи цІинин кьве агъзурни цІусад лагьай йисуз куьне гьихьтин суварар кьиле тухвана?
Гада.
ЦІинин йис чна, Аяз-буба, гзаф кьадар суварар кьиле тхвана. Месела, чна гьар йисуз Дагъустандин халкьдин шаирин, писателрин, Ватандин ЧІехи дяведин, дуьньядин дишегьлийрин шад гьалара, чи иштираквални аваз тухузва. Гатун каникулрин вахтунда чна са кьадар куьмекарни гана. ТІебиатдихъ галаз мукьувай гуьруьшмиш хьана. Са гафуналди, чна цІийин куьгьне жезвай, тарихдиз физвай Йис, кутугай къайдада кьиле тухвана. Гьар йисуз кьиле тухузвай Дагъустандин халкьдин шаир, къад асирдин Гомер СтІал Сулейманан суварни тешкиллувилелди тухвайди ваз чизва кьван.
Аяз-Буба. Зазни хабар авай, амма майдин вацран чимивиляй завай къвез хьанач. Зун а суварик квачиртІани зи рикІ гьана авай! (гададиз савкьват вугуда) Шаир СтІал Сулейманаз, вичин машгьур вахтунда чи Кьурагьиз, Ахцегьиз мугьман хьайиди зи рикІел алама. Шаир Сулейман, Хуьруьг Тагьир чаз виридаз Кьуьчхуьр Саид, Етим Эмин хьиз багьа шаиррикай сад я. Алай вахтунда чи райондани абурун кар давамардайбур тІимил авач. И залда заз са шумуд машгьур чинар аквазва. Заз хьиз, мумкин я залайни артух абуруз чи аялар кІандайди я. (аялри хордалди эхь лугьуда) Квехъ Етим Эминан, Кьуьчхуьр Саидан, Хуьруьг Тагьиран шиирар хуралай лугьуз алакьдайбур аватІа, за абуруз савкьватар гудай. Авани? Сифте за жувалай башламишда, заз СтІал Сулеймана аялриз туькІуьрнавай шиирар са шумуд чида?!
Гада. Аяз-Буба, абурукай сад за лагьайтІа жедачни?
Аяз-Буба.
Зун, гьа куьн хьтин гьевескаррихъ къекъвезвачни?! Ша, чна яб гунн кван!
Бахтавар я бубадин югъ,
Акьуллу велед хьайитІа.
Битмиш ийиз лагьай къуллугъ,
Вич гьахьтин ферлид хьайитІа.
Руш.
КІантІа руш хьуй, кІантІа гада,
Артух крар чирин ада.
Гъейри халкьарин арада,
Хъсан я сейлид хьайитІа!
Аяз-Буба. Дугъриданни зурба шаир хьана Сулейман. Ахьтин шаир буба авай куьн бахтаварар я, балаяр. Чира адан гьар са шиир! Ам квез ганвай хазина я! Живед-Руш.
Гила, Аяз-Буба, шаир Сулейманан шиирдай са бейт занни лугьуда:
Гьукуматдин багъдин емиш,
Таза тир бегьер я рушар.
Гатфар Бере дагъда битмиш,
Лап яру цуьквер я рушар.

Куьн мектебдиз кІватІ хьухь буьтуьн,
Гьарда чира илим дерин.
Якъин чир хьухь, гьукуматдин,
Куьн вилин эквер я рушар!
Аяз-Буба.
СтІал Сулейманан рикІелай зунни алатнавач, Живед-Руш. Яб акал:
ЦІинин живер авай турба,
Кьве кьилни гъуьргъуьд хаьана хьи! Амай пай квезни хъсан чизва. За тикрардач.
Етим Эминан, Кьуьчхуьр Саидан, Хуьруьг Тагьиран шиирар лугьудай кьегьелар аватІа экъечІ кван сегьнедиз!
(Са шумуд аялди чІехи шаиррин шиирар хуралай кІелда)
Мад вуч цІийивилер хьана лагьа кван куь патара? Алай йисуз Дагъустанда, кьилди къачуртІа, чи районра гьихьтин агалкьунар хьана? Жечни абурукай са шумудан т1варар кьурт1а?
Гада. Гьар йисуз лезги халкьдин эпосдин игит Шарвилидин суварар тхузва. Гьар са мярекатда чи райондайни еке кІеретІди иштирак ийизва.
Аяз-Буба. Шарвили! Шарвилидиз эпосдин игит лугьузвани куьна? Эпос вуч лагьай гаф я?
Живед-Руш Эпос-къадим заманайра, чи халкьди къецепатан чапхунчийрихъ галаз тухвай женгера игитвал къалурай къегьриманрикай туьк1уьрнавай сивин яратмишун я. Вири и баркалладин кІвалахар рикІел атайди, ам кьиле тухвайди лап зурба инсан я. Ша, чна а баркалла къазанмишнавай игитдиз пудра Аферин лугьун!
Куьмекчи.
Шумуд цІийи дарамат, шумуд цІийи мискІин, шумуд цІийи пІирен яйлах, гьи кьадар бегьерар, гьи кьадар чи спортсменрин агалкьунар къаршиламишна? Абурукайни лагь ман.
Аяз-Буба. Гзаф ава, вири инал тикрар авуртІа, чаз шадвилер ийидай вахт амукьдач. Вири хъсанвилер, вири агалкъунар къазанмишнавай квез, куьн халкьдиз, абуруз рехъ къалурзавайбуруз Аяз-Бубадин ва Живед-Рушан патай аферинрин аферин!
Кьелетхузвайди.
Гьелбетда, Чна цІинин йисуз Лезги газетдин 90 йис, «Куьредин хабарар», «Дагъдин буллах», «Самурдин сес» ва икІ са кьадар газетрин суварар къаршиламишда. И алай йисуз чна авур кьван агалкьунрик куьн пайни ква, Аяз-Буба ва Живед-Руш. Эгер 2011-йис татугайди хьанайтІа, чаз жетин акъваздай. Вуна багъишай йис берекатлуди хьана. Алай вахтунда, намуслу зегьмет чІугуна, Куьн тарихдиз физва. Вуна чІугур зегьметдиз къимет тагана дуьз жедач. Чна ваз Гьуьрметдин Пенсионер лагьай тІвар багъишзава. Им Гьуьрметдин Пенсионарвилин медал. (хурудал алкІурда ва пенсионердин билет вугуда)
Куьмекчи.
Чи гъвечІи вах Живед-рушакай са йисан вахтунда агакьай гуьзел хьанва. Ша, чна адаз Аяз-Бубадихъ кьегьелвилелди гелкъвей кимяй, аферин лугьун ва адаз Культурадин лайихлу къуллугъчивилин тІвар багъишин!
Кьиетхузвайди. Зи патай, зи бадедин патай, чи суварал гуьрчегвал гъанвай Живед-Рушан тупІухъ и Къизилдин тупІал акалдай ихтияр це!Маничи! Вид я гьунар! Ягъа мани! (Кьилетхузвайда Живеед-Рушан тупІухъ къизилдин пупІал акалда. (Шадвилин межлис давамарда)

Сажидин
АЖДАГЬАН БУБА ВА КIКВАТI - КВАТIТIАШ

Пуд паюникай ва вад шикилдикай ибарат тамаша

ИШТИРАКЧИЯР:

КIВАТIИ-КIВАТIАШ – махарик квай игит гада
ЛЕЖБЕР – яшлу итим
ЧУБАН – жегьил гада
МАРАЛ – Куьредин гьуьруь
ХАБАРДАР – вири крарикай хабар авай кас
СЕМЕД – ни вуч лагьайтIани йигъадай дугъри инсан
КЪАБАЧИ – Яран сувариз къугъвазвай кас
АЖДАГЬАН – махарик квай тух тежер затI
ШЕЙТIАН – Аллагьдин негь авунвай иблис
КАФТIАР – кицIиз ухшар затI

САД ЛАГЬАЙ ПЕРДЕ
1-ШИКИЛ
Перде ачухдалди, Яран сувариз талукьарнавай мярекатдин Кьил экъечIда
КЪАБАЧИ
Лугьумир хьи – Ван хьанач!
Гуда за квез са хабар!
Темпелвал заз кIан хьанач,
Галукьдалди бейхабар. (инихъ-анихъ тамашда)

Ахъайда за квез са мах,
Хьана кьван са Аждагьан.
Халкьдихъ авай мухни кIах,
Тараш ийиз незвай кьван.

Куьре патан булахар,
МуркIарив кьаз яйлахар,
Тек са вичин регъверив
Ийиз тазвай кIвалахар.
(инихъ фида, анихъ фида)
Квезни чида – инсанар,
Зегьмет чIугваз вердиш я.
Аждагьанрин нукьсанар,
Квез залайни таниш я.

Гьар са тIуьнал – са бирганд,
Са тIанур фу бес жедач.
Сад, кьве йис туш, кьуьдни гад,
Адан кIаник мес жеда.

Цан цазвайди – лежбер я.
Ген гуьзвайди – лежбер я.
Амма хъсан незвайди,
Са Аждагьан – «рагьбер» я!

Гъуьр регъуьн патал регъуьз,
Физвайбур ягъиз, рикьиз,
Эхиз тежер жуьреда,
Гуж авай чи Куьреда.

За квез авур ихтилат,
Зарафатрай кьаз тахьуй.
Квез аквада гьакъикъат,
Зи кефияр хаз тахьуй! (пердедин далу патай туьфенгрин, гьарайрин ванер къведа. Къабачидик кичI акатда)
Аквазвани? Ван къвезвани?
ГьинаватIан – Аждагьан я!
Ягъиз, рекьиз, незвани?
Мад вуж я кьван – Аждагьан я! (Къабачи хъфида)

Перде ачух жеда. Адетдин дагъдин хуьр. Ким. Са шумуд кас кимин кIарасдал ацукьнава. Анал – Лежбер тIвар алай яшлу имим къведа).
ЛЕЖБЕР
Салам алейкум! (къуьнерихъ галай кавал дуьз хъувуна ацукьда)
ВИРИДА
(КIвачел къарайна) Ва алейкум салам. (ахпа ацукь хъийида)
ЛЕЖБЕР
Япарихъ туьфенгар ягъай хьтин ванер галукьайла, кимел экъечIайди я. Вуч хабарар ава?
ХАБАРДАР
Им сад лагьай сефер яни? Гьина аватIани Аждагьандин чуьруьк ава. Низ чида ада мад ни кIвал чIурнаватIа? Нивай вуч къакъуднаватIа?
ЛЕЖБЕР
Я Хабардар, я Аллагь рази хьайи инсан! Аждагьанар – абур махарик квай нефс пехъи ксар я. Низ нида а туьфенгрин ванер – гъуьрчехъенрибур туштIа?
СЕМЕД
Белки я жеди.
ЛЕЖБЕР
Аллагь шукур, кьуьдни акъатзава. Малкъарадиз алафар кьванни амани?
ЧУБАН
Кьуьд пара кьадар мекьиди хьана. Алафар, Яр алукьдайла, живер къвайитIа, мумкин я бес тахьунни.
СЕМЕД
Яраз – яру къван кьежин тавурай лугьуда. Иншаллагь, ракъар къвен!
ЛЕЖБЕР
ХЪуьтIуь – кьуьдвални авуна кIада. Куьн кьуьд кIевиз атуниз тамашмир. Чилерал яргъалди живер аламукьайла, чIуру гьашаратар, пепеяр, кьифер тIимил жеда. Зулухъди цайи магьсулриз, къаю ягъ тавун патал, винелай живедин яргъан герек я. Ингье, чаз Яран суварни мукьвал жезва. Гила хъуьтIуьн кьенерар буш жеда. Ша, чна цIинин Яран сувар гьикI къаршуламишдатIа, адакай рахан,
ЧУБАН
Лежбер халу. Чаз тамашайла, куьн са кьадар яшар хьанвай инсан я. Чна фу кьван-куьне кьел тIуьнвайди я. Куьн жегьил вахтара Яран сувар гьикI тухудайтIа, гьадакай кьве гаф лагьайтIа жедачни?
ЛЕЖБЕР
Башуьсте. Дегьзаманайрилай инихъ, Яран сувар кьиле тхун патал ийидай кIвалахар, къугъунар, тIуьн паталди гьазурдай хуьрекар авай. Вирида Яран сувар шадвилелди къъаршиламишиз гьазурвилер аквадай.

Сажидин
ГЪАЛИБВИЛИН ЮГЪ

Москвадин радиодай диктордин сес:
Рахазва Москва! (пудра тикрарда) Важиблу хабар! 1941-йисан 22-июндиз, бейхабар яз Советрин Ватандал гьужум авур фашистрин Германиядал Гъалибвал къачунва. Чна квез виридаз и ЧIехи Суварин югъ мубарак ийизва! Яшамишрай советрин армия! Ура! (пудра)
Кимел халкьар кIватI жезва. Сада садаз Гъалибвилин муштулух гуз, шадвилив мубарак ийизва. Ким шадвилин майдандиз элкъвезва.
Автор
Гъалибвилин кьабулна югъ,
Яшар цIикьвед йиса амаз.
Дяве амач, авур шулугъ,
Катна, гъиле аса амаз!

На лугьуда, вирибурук,
Шадлувилин сел акатна!
Хва-стхаяр дахтайбурук,
Гьам хъуьруьн, гьам шел акатна.

Гъалибвилин муштулухди,
Гатфар хьурна, цуьк акъудна!
Душман катна фад кьулухъди,
Рейхстагдин рикI акъудна!

Хтай чIавуз и югъ рикIел,
Вили цавук хкIизва зун!
СССР-дин чукIурай КIвал,
И кар акваз, чкIизва зун!

Стхаяр тир гьар са миллет,
Ватан патал чан гайибур!
Кьуд сан къене чIугур зиллет,
Чапхунчийриз къван гайибур!

И кардал шад хьайиди хьиз,
ЯхцIурни вад лагьай йисан;
9 Майдин къуз хайиди хьиз,
Закай жезва викIегь инсан!

Чун а чIавуз аялар тир,
Къе дяведин ветеран я!
Ислягьбур чи хиялар тир,
И дуьньядал зун гьейран я!

Терг хьуйдяве! Гъалибвал – сагъ!
Ветеранрин чанар сагърай!
Фашистар авур дарбадагъ,
Чи халкьарин Гьунар сагърай!

ПЕРИ
Мислимат! Я Мислимат! Ваз хабар авачни? Душмандал чи рухваяр гъалиб хьанвалда!
МИСЛИМАТ
Ихьтин шад хабардин муштулух гайи за ви сививай вирт гуьцIдани, гайи вах?
ПЕРИ
Аквада ваз, къе-пака чи рухваярни хтана! Ша, фин кимел!
МИСЛИМАТ
Хциз рекье твазвай посилька авай тир, гила за ам кимеллайбуруз пайда, вах!
ПЕРИ
Ширинлухар гваз фидай кIвалах ава. Радиодай хабар гайидазни гудай за! Гьайиф хьи, ам Московда ава.
МИСЛИМАТ
Гъил-кIвачни галачиз, амма саламатдиз бала хтана акунайтIа!
ПЕРИ
Кьей тавур вах, сив ацIана, акI лугьумир. Гъил, кIвач галачиз хъфидайбур Гитлеран малкамутар хьурай, анай чиниз дяве ийиз атай. Чи веледрин тахсир вуч я?
МИСЛИМАТ
На акI лагьайтIани. Пери вах, душман кукIварун патал къурбандар герек я.
ПЕРИ
Кьейи кьван инсанар миллионралди ава. Бес тушни?
МИСЛИМАТ
Агъадай хуьквезвай аялрик гьерекат ква. Вуч хабар гватIа?
ПЕРИ
Аялрив гвай хабарар къенибур хьун лазим я. Заз кьилел пилоткаяр алайбур аквазва, аскерар ятIа?
МИСЛИМАТ
Вилик квайдан гьерекатар – зи Къурбананбур я. Яраб ятIа?
ПЕРИ
Я, гайи вах! Ваз гьикI чир хьанай?
МИСЛИМАТ
РикIиз чир хьана зи. Къурбан!!!! (гьарайда)
КЪУРБАН Диде! (хва-диде гарданра гьатда)
ПЕРИ
Мегьамедни хтана. Ислидиз муштулух гудай кас авачни?
АЯЛ За гуда муштулух!
МИСЛИМАТ
Муштулух зани гуда. Хва хтайла, муштулуз гучни?!
ПЕРИ Ви вил хцин мехъер авунал алайди тир, Мислимат. Ингье, гьа вуна тIалабайвал, гъил-кIвач галачиз ваъ, аса гваз, кьецIи яз хтанва.

Сажидин
Ч А Й Х А Н А Д А
ИШТИРАКЧИЯР:
СтІал Сулейман - шаир
Хпеж Къурбан - шаир
Эмир Гьемзе-чайханадин иеси
Сефер Бег – Хпеж Къурбанан терефчи
Мегьамед – СтІал Сулейманан терефчи

Эмир Гьемзе. Югъур хьурай, Къурбан стха. Заз малум тирвал, куьн Эренлердал физвалда. Хъсан рехъ хьурай. Жечни инал алайбуруз Эренлердикай са шиир лагьайтІа?
Хпеж Къурбан. Ам гьихьтин шаир я шиирар талгьудайди?
Хпеж Къурбан
Ша, къведайбур Шалбуз дагъдиз, мугьман жез,
Гьарамдакай туба уна, гьалал нез.
Вилерилай ахмиш хьана накъвар къвез,
Ша, мугьмандиз Эренлердиз, эй эллер!

Хпеж Къурбана лугьун квез агьвалат,
Кафир, иблис тежервал чал гьавалат.
АлукІ тийирвал чал женгьемдин халат,
Ша, мугьман жен Эренлердиз, эй эллер!

Сефер Бег. Къурбан стха! Вун халис шаир я. Кьуьчхуьр Саид, Етим Эмин рагьметдиз фенва. Чи патара машгьур шаирикай са шумудан тІвар кьуртІа жедачни?
Хпеж Къурбан. Жеда, Сефер Бег стха. Чи патара силли шаирар - зун, Рухун Магьмуд, ЗехитІ Гьашим, Мехкергъ Шихмегьамед, Кьасум Султан, Буьркьуь Рагьим ва масабур.
Мегьамед. Вирибурун тІварар куьне кьуна, амма СтІал Сулейманан тІвар кьунач.
Хпеж Къурбан. Низ хьайитІани шаир лугьуз жедани? Ам фаз чара ийизвай кас я. Са-кьве шиир туькІуьруналди, авам лежберрикай шаирар жедани?
Мегьамед. Ам инал алайтІа, квевай адакай рахаз жедачи, Къурбан. Сулейман зурба шаир я.
Эмир Гьемзе. Ажеб хьаначни? Ингье, эверайди хьиз, СтІал Сулейманни къвезва.
(Рак ахъайна СтІал Сулейман чайханадиз гьахьда).
СтІал Сулейман. Саламалейкум, юлдашар. Хъвазвай чаяр нуш хьурай квез! (атана ацукьда)
Хпеж Къурбан Чазни нуш хьуй, вазни хьурай, Сулейман,
Пара хъвана, буш тахьурай, Сулейман!
(Чайханада шадвилин хъвер гьатда)
СтІал Сулейман. Вунни ина аван, Къурбан?
СтІал Сулейман. Эмир Гьемзе, чайдандай цуз.
Эмир Гьемзе. Пул гвачтІа лагь, за ваз самовардай цада, Сулейман.
СтІал Сулейман. Пул гвачиз туш, Эмир Гьемзе. Зав вердиш чай чайдандава.
Хпеж Къурбан. Самоварда ргай чай хъвадай касни кІанда.
СтІал Сулейман. Эвел жуваз тамаш Къурбан, ахпа рахух.
Хпеж Къурбан. Сулейман, ви куьгьне валчагъ,
Виш пинедин кавал ятІа?
Сумавардай хъун тавун чай,
Кесибвилин завал ятІа?
(Вири СтІал Сулейманаз тамашиз акъвазна)
СтІал Сулейман. Келледиз буш, гафар сарсах,
Зун ви тай туш, дуст, къурумсах.
Девлетдиз –бул, ичІи кьуршах,
КІан кьифре тІуьр чувал ятІа?
Сефер Бег. Жаваб це кван, Хпеж Къурбан,
Хпеж Къурбан. КІирераллаз къекъвез вердиш,
Зун-шаир я, вун я девриш.
Зун – гатун Тиш, вун – хъуьтІуьн Тиш,
Кьамал алай буьвел ятІа?
Мегьамед. Вид я гьунар, эй Сулейман,
СтІал Сулейман. Хпеж Къурбан, заз ви чІалар,
Танишбур я – къалмакъалар.
Ял тваз чІурмир жуван къвалар,
Сулейман – ви тІвал-квал ятІа!
Сефер Бег. Гафар элуькьурунар, сада садал гафар гьалчунар квез герек ава? Заз чир жеда куьн вуж гьихьтин шаир ятІа, ша куьне и Эмир Гьемзедин чайханада авай самовардикай са шиир атІутІ! Тамаш садра ада гьихьтин нур гузватІа!
Хпеж Къурбан. Самовардикай шиир туькІуьрун патал са кІус мажал кІанда.
Мегьамед. Сулейманаз мажалар герек авайди туш. Халис шаирди гьасятда теснифда.
Эмир Гьемзе. Самовар куьн вилик ква. Буюр!
(Хпеж Къурбана, вичин гьебедай къарандашни чар акъудна, шиир туькІуьриз алахъна. СтІал Сулейман, чай хъвазвай чкадилай къарагъна, самовардихъ элкъвена, шиир лугьуз эгечІна).
СтІал Сулейман. Ша, жемир-тІун вун чаз мукьвал,
Къваз чавай яргъаз, самовар.
Твамир-тІун чи арада къал,
Пис фитне, гъавгъа, самовар.

Попов чай хьайла багьа тир,
Мягьледизни чкІиз атир,
Кесибариз чирун къадир,
Туш мирвет, рава, самовар.
Эмир Гьемзе. Хпеж Къурбан, вун киснава хьи, шиир арадал къвезвачни?
Хпеж Къурбан. Шиир тесниф авун патал – гьевес лазим я. Мажални квач.
СтІвал Сулейман. Эцигайла ахшам сегьер,
Ялгъуз хьунухь я вун зегьер.
Сулейманаз чидан тегьер,
Фагьум кван жува, самовар.
Хпеж Къурбан. Багъишламиш ая, къардашар, мажал квайтІа, за квез, самовар анихъ амукьрай, и чайханадикайни шиирар туькІуьрдай, амма зун Эренлердал физ рекье ава, са маса гъилера хьурай! Сулейман, дуст, вун бейкеф жемир. Акъажунар жедай затІ я. Заз чида вахъни зурба гьунарар авайди, амма вун чи суфрадин итим туш. Ви дустар – кесибар я.
СтІал Сулейман. Суфра сад я, Хпеж Къурбан. Амма суфрайрихъ ацукьайла, вири са виляй, са гъиляй кьуна кІанда. Вун девлетлуйрин терефдар ятІа, кесибарикай хана рахана кІандач. Жув вине кьуна, амайбурукай зарафатар ийимир. Зарафат ийиз чидай хьиз, а патал алайда авур зарафат кьабулизни чир хьухь.
Хпеж Къурбан, гьебеярни къуьнуьз вегьена, рекье гьатда.
Хпеж Къурбан. Багъишламиш, дуст Сулейман! Са кІус векъиз раханатІа, гъил къачу.
СтІал Сулейман. Ваз Аллагьди багъишрай.
Югъур хьурай ваз физвай рехъ!
Жув гьар сана дуьздаказ яхъ.
Чир авуна батІулни гьахъ,
Ахпа рахух, Хпеж Къурбан!
 

Сажидин 

ЛАМРАН ЖУЬРЕ

Иштиракчияр:
Салман - базарда кал маса гузвай кас
Селми - Салманан кайвани
Селим - Абурун гада
1-муьштери - савдачи
2-муьштери
3-муьштери
4-муьштери                                                                                                                                                                                                                                                   Асан  
Салман

Сад лагьай пай
1-муьштери -Дуст кас, вуна и дана куьн маса гузва?
Салман - (хъел кваз) Хъфена, куьн дах галаз хъша! Завай ваз жаваб гуз жедач!
1-муьштери -(мягьтел хьана) Дах галаз хуьквез, зун ваз аял хьиз аквазвани?!
Салман - Вун аял тахьайла, на зи кализ дана вучиз лугьузва?!
1-муьштери - Я дуст кас, ваз хъел къвемир. Им базар я. Аквар гьаларай вун базардиз савда ийиз сад лагьай сефер я атанвайди.
Салман - Вуна, данадин къимет хабар кьурла, за ваз вад виш манатдай гьикІ лугьуда?
1-муьштери - ¬Де хъсан, кал куьн гузва куьне?
Салман - Вад виш манатдай.
1-муьштери-(гъил вугуда) АкІ ятІа, гъил я. Чна кьведа савда ийида.
Салман - (гъил вугудач) Квехъ галаз, вад виш манат анихъ амукьрай, кьве вад виш гайитІани завай ваз чи кал гуз жедач.
1-муьштери- (мягьтел яз) Вучиз?!
Салман - Вун зал къе гьалтай сифте муьштери я. Къецин югъ – куьн расанмиш хьана хъсанди хьанач.
1-муьштери - Я дуст кас, акІ жедай туш хьи! Ша, чна гъилер кьан, на ви къимет, за зи къимет лугьун, ахпа юкьван къимет ийида.
Салман - Са жуьредин савдани тувуна, гъиляй-гъилиз вад виш гайитІани, и дана куьн я лагьай касдивай завай калин къимет къачуз къачуз жедач.
2-муьштери - (дишегьли) Кал гуз гъанвайди тушни?
Салман - Гун тийидай мал – базардиз гъич эхир!
2-муьштери - Зун ламран жуьре я, заз куьн кал гзаф бегенмиш хьанва.
Салман - Я чан вах! Им къе гьикІ хьана? И еке базарда, зал сифте гьалтайди-ягьанатар ийидайди хьана, вун-ламран жуьре. Вунни зал гьинай расанмиш хьана?!
2-муьштери -Вув! За акІ лагьайди тушир е! Зун, чан стха, далудал пар алачиз къатламиш тежедайди дишегьли я. Гьар юкъуз кІвалахал фейила, нянихъ са шеле векьерни далудал ягъиз, хквез вердиш хьанва. Гьаят ацІана векьерин чІехи кьве кІунтІ хьанва. Заз, гьакІ хьайила, кал къачуз кІанзава.
Салман - Къачу ман, я хала. Кал ви вилик ква!
2-муьштери- Мукьвабуруз къачуна кІанзавач эхир!
Салман - ЯтІа, къачумир, я хала! Ваз гуж ни ийизва?(хъел кваз тамашда)
2-муьштери - Заз къачуз кІанзава эхир.(дишегьли, фена а патахъ фена, къимет агъуз жедатIа акваз, цуквал ацукьна)
Салман - ЯтІа, къачу!!!
1-муьштери - Я вавай кал масани гуз жедайди туш, я къачузни. Чуькь тавуна ам на заз гана тур! Са кьуд виш манатни гуда за ваз!
Салман - Квез за гьикІ лагьанай, халу? За вад анихъ амукьрай, хутахни ийида, ваз ам гудач!
Салми- Дуьньяда герек авачирбур чал гьикІ расанмиш хьанай?
Селим - Бах, ваз минет я, вун рахамир!
(са тIимил вахт алатда)
3-муьштери- Саламайлейк Салман дуст! Ана гьикІ хьана, куьн базардиз акъатнава хьи?
Салман -Алейк салам, Эмирбег, кал гуз атанвайди я.
3-муьштери. Гун вучиз ийизвавйди я лагьайла? ЧIуру хесетар квайди тахьурай. Акунрай хъсан кал я.
Салман. ЧIуру хесетар квай кал ам тиртIа, маса гана, за жуван гуьгъуьна чарадан къаргъиш твадачир. Дуьгвени ава хадай.
3-муьштери – Гъавурда акьуна. Куьн гуда на ам заз?
Салман - Ваз-гьавая!
3-муьштери - Гьавая жедайди туш, и кал зи гуьгьуьлди къачунва, къимет лагь!
Салман - Зи патай ваз, инал алай тапан муьштерийрин хъиляй, гьавая, амма, крчара авай еб гъиле авай аялдиз вуч кІандатІа, гьада лугьурай.
3-муьштери - Гьикьван кІанда ваз и калихъ, хва?
Селим- Заз вад виш манат! Чан халу! (хъуьрена)
3-муьштери- Вад виш и калихъ гайитІа, зал и базарда авайбур вири хъуьреда.
Селим. Вучиз?
3-муьштери. Зун вири гъавурра авай инсан яз, майишатдин кьилни яз виридаз хъсан чида. Базардин къимет-савда авай затI я. Иесиди гьавая гана, за ам къачун тийидайди вазни чизва. Амма, аялдин сивяй акъатай гаф – закон яз кьуртIа, зал ван хьайибур хъуьреда. И кал вад вишелай артух къиметдик ква. Чна икІ ийин. Епинин кьил кьуна, и аялди кал муькъуьн атІа кьилиз акъудуй, адавза, гьа вичи лагьай вад виш манатни гана, рахкурда. Рази яни?
Салман - Зун, вуна тагайтІани рази я.
2-муьштери - (кIвачел къарагъна) Вув, чан стха Эмирбегстха, а кал за къачунвайди я е.
3-муьштери - (дишегьлидиз тамашна) Къачунвайди ятІа, чан вах, чІарчІин кьилиз хийир гудай мал хьурай! (Эмирбег алатна фена. 1-муьштери кал къачуз гьазур хьана, Салманан чина авай чІурувал акурла, адавай агатиз жезвач. Дишегьли, мад хъфена, вичин чкадал ацукь хъувуна)
Салман - Я чан вах! Къачузвайди ятІа, къачу, тахьайтІа, зун инжикли ийимир!
2-муьштери -Къачуз кІанзава хьи, ам за инай ДаркукІуш къазмайрал гьикI хутахда кьилди са папа?
Салман - Ваз за вуч авуна кІанзава?
2-муьштери -Чи хуьруьз кьван, епинин кьилни гъиле аваз и аял атурай ман?
Салман - Вун хъуьрезвайди яни?! И аял анихъ амукьрай, а рехъ чІехи завай кІвачи атІуз жедайди туш! Машинар ацІана ава, Хутахдай пул гвачтІа, за гуда.
2-муьштери - И гьайван – бугъазди я эхир, дана гадрайтІа, вуч ийида?
Салман - Я чан вах, вун и жуьре затI къе зал гьинай расанмиш хьанай?
Селми - Квез и ЦІийи хуьре чидай кас авачни, я вах?
2-муьштери-Ава. Са шумуд!
Селми - Дана хадалди абурун кІвале амукьрай, ахпа хутах!
2-муьштери - Хиве кьадани кьван а ксари?
Салман - Вуж я? Са касдин кьванни тІвар яхъ!
2-муьштери-Чи хуьруьнви Асан!
Салман- Ам заз хъсан чидай кас я. Адав за хиве кьаз вугуда. Ша, адан варцел кьван чуни къведа ваз куьмек гуз, ахпа хъфида.
2-муьштери - Вув! Эверайди хьиз амни и базарда ава.
Салман - Яда, Асан! Ваз и дишегьли чидайди яни?
Асан - Жуван хуьруьнви чир жедачни бес? Вуч къал-макъал я? Зун куь къалдин ванер хьана атайди тир.
Салман - Къал авайди туш, Асан, и дишегьлидиз кал къачуз кІанзава. Яргъал рекьиз хутахдалди, дана гадриз кичІезва. Дана хадалди куь кІвале туртІа, хуьз жедани вавай?
Асан - Башуьсте, хуьда. Вучиз жедач кьван?
2-муьштери - Вув, я чан стха, ам нехирдай хтун тавуртІа, вуч ийида?
Асан - А жаваб за гуда.
Салман - Я чан вах, вуна а паталлайдаз минетна кІандай чкадал, суаларни гузва. Дуьз лагь! Инал ви хуьруьнви ала. Ваз и кал къачуз кІанзавайди яни, тахьайтІа, вуна лагьайвал, вун ламран жуьре яни?
2-муьштери - Къачуз кІанзавайди я, я чан рикI алай стха!.
Салман - АкІ ятІа, вуна чара ксар вучиз инжикли ийизвайди я? Вад виш манат зав це, дана хадалди а кал за хуьда. Дана хайила, жуван кал атана хутах!
Асан - Дуьз лугьузва ваз калин иесиди. Къачуз кІанзавайди ятІа, пул тур. Квехъ телефон затI аватIа, дана хайила, за ваз хабарда. Вуна атана, данани галай кал гваз хфида. Рази яни?
3-муьштери. Эхь, чан стха, рази я. Асан, чан стха, зун дишегьли я, и касдихъ галаз, гъил кьуна, жува савда ая.
Асан. За мад вуч савда хъийида? Куьн кьве падни рази хьанва кьван. ЧIарчIин кьилиз хийир гудай, гьар йисуз данаяр хадай, гьар чIавал бедре фири нек худай, дамазлухдин мал хьурай!
(2-муьштери кал жагъайдав вад виш манат гуда, гьар са вичин кІвализ рекье гьатда)

2-пай
Салман. (телефондай) Асан стха, кал къачур куьн хуьруьнжуваз хабар це. Яц кьван жунгавни ханва. ТIанар нез кIанзаватIа, атана вичин кал данани галаз хутахрай.
Асан. За адал хабар къе агакьарда.
Салман. Валай Аллагь рази хьурай, дуст.
Асан. Я Салман, данадин кьиметни гваз ша лугьудани?
Салман. Чун, Асан стха итимар я. Къимет, гьа икьрар хьайивал къуватда амукьдайди я.
Асан. Де хъсан, за и сятда зенг авуна, акура ваз, пака атана акъатда.
Селми (хьарак фу чаразва, вар гатана, калин иеси къвезва) Ша,ша, чан вах! Инлай хьаран чим сад фуни твах жуваз. Дана ваз, амма заз на гайи муштулух кIанзавач. Хийир гудай мал хьурай квез. Дана аквазвани квез, цIингаф ягъизвай?
3-муьштери. (мукьув атана, гагь калелай, гагь регъуьдик экечIзавай данадилай гъил алтадиз башламишда)
Селми. Я чан вах, вун ше вучиз ийизва? Шадвилин накъвар ятIа, къайгъу туш.
3-муьштери. Ваъ, чан вах, зун гьакI ишезвайди я.
Селми. Аллагьдин хатур ваз аватIа, зи гьаятда шелар ийимир. Вун кьилди куьз атана? Куьмек галачиз, вуна ам яргъал рекьиз, данани галаз гьикI хутахда?
3-муьштери. Зани гьа фикир ийизва. (мад шехь хъийида)
(Хьара авай фуни чарана, куьтягьна, 3-муьштеридин шелар куьтягь жедач. Селми къапарай акъатда)
Селми. Я вах, заз ви тIварни чизвач, я чир хьанани кIанзавач. Им кал, им – дана. КIандатIа, хуьряй экъечIдалди, за куьмек гуда. Пашман хьанватIа, вуна тур вад виш манат зи шкафда авайвал амазма, вахчу, ахлад, амма зи гьаятда шелар ийимир.
3-муьштери. Зи тIвар..
Селми. Заз ви тIвар лазим къвезвач, къачуда, хутах, туштIа, вул вахкуда!
3-муьштери. Заз къачуз кIанва эхир!
Селми АватIа хутах, ви вилик пад ни кьазва?
3-муьштери. Стхадин папа. (мад са кьадар вахтунда шелар хъийида. Къапарай акъатай Селмиди пул гваз хкведа.
Селми. Ма, чан вах и вад виш манатни. (жибинда твада) Зи гьаят ваз шелар йидай йикьен майдан туш. (къуьнелай кьуна) Садра зун дили жедалди, и зи гьаятдай экъечI!) (чкурда)
(Кьвед лагьай гьафте. Инал Салманал мад гьа виликай кализ дана лагьайди, ламран жуьре кьведни алазвай. Салмана, гъилевай еб гададин гъиле вугана, вич яргъал акъвазна)
1-муьштери. Яда, ша чун сифте нубат дустар жен. Ахпа чна дана галай калин савда ийида.
Салман. Я дуст кас, ихтилат садра жедай затI я. За квез гьикI лагьанай? Агъзур манат вуна гайитIани, куьне зи кализ дана куьн я лагьай гафунай, завай ам квез гуз жедач. Ише тефейтIа, хутахни ийида, амма ам за квез гана лагьай тIвар къачудач.
1-муьштери. Вуч ахмакь гаф акъатна зи сивяй? (кьулухъ кьве кам къачуна, и арада даркIушаржува дишегьли мукьва хъижеда)
Селми. Зун паб туш хьи, ам за ваз гайитIа!
2-муьштери. Гила зун кьве рикIин хьана амач. Куьн къимет лагь!
4-муьштери. Фейи сефердани заз куьн и къалар ийиз акурбур я. Къал квай савда хуш тушиз, зун яргъал акъвазайди я. Салман стха, квез зун чидач жеди, амма заз куьн фадлай чизва. Кал гуз алакьзавачтIа, са зун хьтиндаз кьванни лагь. Гьавандин язух я – базардиз гъиз, хутахиз.
Селим. Я халу, ваз кал язуз атанвай хьтинди я.
4-муьштери. Я бала, заз кал къачуз кIан ийизва, амма куьн патав къвез, гафар элуькьриз хъфизвайбур акуна, агатиз хьанач. Куьн савда гьи къимет ятIа лагь. Заз эвел куьне куь калик квай чIуру хесет гьим ятIа чира. Къимет за квез кIандайди гуда.
Селми. Я чан стха, виликдай, данани хадалди за вад виш лагьайди тир. Гила…
4-муьштери Гила данани ханва, за квез вад вишни яхцIурни цIуд гузва. Нехирдай катдай хесет квайди дахьурай, ама заз дуьз лагь!
Салман. За квез зи калин тарифар ийидач, амма за ваз итимвилин гаф гузва, вагьрамдин хура ам на туртIани, нехирдикай катна, хкведай гьайван ам туш. Дуьгведин къе-пака хазваз, за им гузвайди я. Эгер квез и малдикай чIуру хесет акуртIа, за ваз яхцIурни цIуд кьилни алаз пул вахкуда.
4-муьштери. Ягъа гъил! (къултухдай акъудна пул вугуда, калин крчара авай еб вахчуна, са цIуд манат еб гвай гададив вугана, уьфт ягъиз, рекье гьатда.
3-муьштери (вичи-вичик) Я кьей зун! Шараг галай мирг хьтин кал гъиляй акъудай? Вун дугъриданни ламран жуьре я кьван!
1-Муьштери. Залумдин руш, вун арада гьатначиртIа, ам за къачузвайди ти. За гила жуваз гьи жуьрединди я лугьуда?
 

  КІВТIИ-КIВАТIАШ
(Сценария)
Иштиракчияр:
КІелербан-Мурад
КІватІи-КІватІаш
КІел
Алабаш
Къуьр
СикІ
Жанавур

Гад.Хъархъун тарак кІелер ацукьарна,
КІватІи-КІватІаша ял язава.
КІватІаш.
Ассаламу алейкум, азиз тир дустар!
Зун я гьар са кардин устІар!
Зи тІвар я, дуст, КІватІи – КІватІаш,
Зи тІуьн я дуст, са ленгер аш.
Заз ял ядай мажал авач,
Зун рекьидач, ажал авач!
(икІ лагьана сегьнедай хъфида)
Мурад. Зун-Мурад я, гада я кІубан!
Захъ зи кІелер, и тІебиат баябан!
Диде я зи доярка, буба я чубан,
Къацу чуьл я зи чка,
Зун я кІелербан! (хъфида)
Алабаш. Им зун я, зун! Алабаш!
ВикІегь кас я дирибаш! (хъфида)
Къуьр. Зи тІвар къуьр я, чапрас я!
Амма викІегь са кас я!(хъфида)
СикІ. Махарик квай сикІ я зун!
Амалрин кІватІ- рикІ я зун!(хъфида)
КІел. Лугьуда заз вирида:
Куьрпе я вун суьруьда!
Якни ниси, нек завай!
Лацу сарин пек завай!(хъфида)
Жанавур. Вагьшивилел сада за,
Дуьнья сара кьада за!
Гишин руфун буш я зи!
И кІел рикІиз хуш я зи!
( ам кІелни гваз хкведа)
Лугьудай куь чубанри,
Амач чуьлда жанавур!
Чир хьурай агъдабанриз,
КІелен чан я зи къавур!(хъуьреда)
КІел. Угъривилин гьич а кьил.
Авайди туш, югъугъ вун!
Жанавур. Далу далдам, ланш кьве кІар,
Пагьливан хьиз къугъугъ вун!
(жанавур кІелни гваз катда)
Мурад. ( Алабаш галаз къведа) Алабаш,
на хуьх суьруь,
Кьве виликай кьуд ийиз.
КІанзава заз акьулсуз,
И вагьшидин суд ийиз!
Алабаш. Дуст Мурад, вахъ яракь авач,
Гъалиб жедай жанавурдал.
КІватІаш. Чахъ дуст ава-КІватІи-КІватІаш!
Гьатнани вун зи гъавурда?
Алабаш. (гьарайда) КІватІи-КІватІаш!!!!
КІватІи-КІватІаш!!!!
КІватІаш. ГьикІ хьана, дуст, сефил я хьи?
Мурад. Сефил жечни? КІел тухвана!...
Жанавур. Вав гвай яракь- кфил я,дуст!
(кьил калтадарда)
Алабаш. Инал, КІватІаш, дуьз рахана.
(Алабаш хъфида)
Мурад. Жанавурдин гуьгъуьниз фин!
КІватІаш. Адаз са фур эгъуьниз фин!
Мурад. Закайни са устІар жеда!
КІватІаш.Мурад, чахъ мад дустар жеда.
Къуьр.( Мурадаз) Ви тІвар вуж я?!
КІватІаш. КІватІи-КІватІаш!
Къуьр. Куьн гьиниз я? Катмир, акъваз!
КІватІаш. Жанавурди гваз катна кІел,
А вагьшидин дуван акваз!
Къуьр. Зунни хьурай квез са юлдаш.
Мурад. Ви тІвар вуж я?
Къуьр. Къуьр-Дирибаш!
КІватІаш. КичІе туштІа, буюр. Юлдаш!
(Сегьнедиз сикІ къведа. Ам виридаз
тамашда, тум калтадарда)
СикІ. ( КІватІашаз) Ви тІвар вуж я?
КІватІаш. КІватІи-КІватІаш!
СикІ. Ви дуст вуж я?
КІватІаш. Мурад юлдаш!
СикІ. Муькуьд вуж я?
КІватІаш. Къуьр дирибаш!
СикІ.(хъуьреда) Къуьр дирибаш?
Куьн гьиниз я? Катмир, акъваз!
Къуьр. Вав рахадай мажал авач!
Жанавурдин дуван акваз!
СикІ. Хийир хабар? Вуч хьанва, вуч??
КІватІаш. КІел хьанва пуч!
СикІ. Гъавурда зун гьатна, дустар!
ГьикІ кьаз хьанач а кускафтІар?
Куьн рикІ дарих тахьун патал,
КІел къутармиш авун патал,
Зунни хьурай квез са юлдаш!
КІватІаш. КичІе туштІа, буюр юлдаш!
(Пудни жанавурдин гуьгъуьниз фида)
Мурад. Фад я, дустар, шадвал хъуьруьн,
Заз и гуьзел югъ я серин.
КІватІаш. Жанавур кьун паталди чаз,
СикІ. Герек къведа са фур дерин!
Къуьр. Дуьз кьатІуниз лап аферин!
Мурад. Са фенд кьан кван чна адаз.
КІватІаш. АкІ четин я жанавур кьаз.
Мурад. Кьадай къайда за лугьун квез,
Ирехъ кьуна хкведа ам.
КІел галчІуриз мугъарадиз,
Хкведа ам ем паталди.
Фур герек я чаз са тамам,
Гьаниз вигьин паталди ам.
КІватІаш. Фур эгъуьниз вуж я устІар?
СикІ. А кІвалахдиз зун я, дустар!
(пудани фур атІана, кІевирда. Жанавур,
кІелни гваз хквез аквада.
Мурада, мехъерик физвай амалар ийида.
Жанавурди, кІел валарик чуьнуьхна, жузада)
Жанавур. (вичи-вичиз)
КІел гьелелиг акъвазуй кван,
ТІям акван и къуьрекайни.
Гьелек хьана кІел ялдай кьван,
Гьекьер кІвахьиз пелекуайни.
Пудани. Ша, фин, ша, фин мехъерик,
Дустунин кІвализ.
(КІватІаша къуьр кьамал кьада)
Шадвал ква чи кІвачерик,
Къе кьиляй-кьилиз!
Жанавур. Куьн гьиниз я, азиз дустар?!
СикІ. Гьиниз жеда? Мехъерик я!
Жанавур. 2-муьтери зун хьтин кьуьлуьн устІар,
Галачиз куьн низ герек я?!
КІватІаш. Къвез кІанибур пара авай,
Ша лагьайбур тІимил хьана.
СикІ.Вун галачиз инсаф авай,
Чун, жанавур, сефил хьана!
Жанавур. ГьикІ хьана, къуьр? Рахадач хьи?
СикІ.Зун алайла адаз рахун,
Айиб тушни? АкІ хьанач хьи!
Жанавур. ( КІватІашаз)Къуьрез ялиз
мийир яхун,
Амай рекьиз зани кьан ам!
КІватІаш. ЯтІа чирин, кьуьлуьн устІар,
Са туьнт макьам я кван, дустар!
(хкадардай кьуьлуьн макьам яда.
Жанавур, къуьр гваз катун патал,
кьуьл ийиз, сикІрев агатайла,
фуруз аватна, гьарайда)
Жанавур. Азиз дустар! Квекай чара!!!
СикІ. ( фурун патав фена) Чакай чара?
Къуьр. Уьзуькъара!
КІватІаш. ГьикІ кьазва вун дерин фура?
Жанавур. Квез зунязух къведачни 2-муьтери?
Зун са ажиз етим я хьи….
Мурад. КІелер язух къведач хьи ваз!
Вун къачагърин гьаким я хьи?
КІватІаш. Чна адаз вуч ийида?
Хъуьруьр тийин чна ам чал.
Мурад. Буш рахадай авач мажал,
Вичин гъалатІ аннамишрай.
Къуьр. Пис ксариз анжах ажал!!
Фура суваб къазанмишрай!
Жанавур. Эхиримжи сефер я хьи!(шехьда)
Мурад. ШейтІанвилин кефер я хьи!
КІватІаш. Чарабуруз зиян гана,
ИкІ недай фу зегьер я хьи!
Мурад.Меслят жен чун,дустар вири,
Дуьз къайда хуьн патал даим.
Жанавурдиз акьул куьруь,
Жаза гунуг я чаз лазим.
КІел ( кьецІи яз)
ГьикІ лагьанай за ваз, вагьши?
Гила япар хьанван биши?!
Алабаш. Чахъ гьи кьадар дустар ава?
Вирида (са жанавур квачиз)
Гьа иналди, гъвечІи дустар,
КІватІи-КІватІаш хьана устІар,
Куьтягьзава чна чи мах,
Пара дустар кьаз куьн алахъ!
И дуьньядал жанавурар,
Амай кьадар агал варар.
Чухсагъул квез чаз яб гунай.
Гьич галат тийиз таб гунай!
(пердедин эхир)

ЦІИЙИ ЙИСАН МАХ
Иштиракчияр:
Мах-хала
1-аял
2-аял
Аяз-Буба
Жив-Халум
НуькI-хала
Аци-Баци
КIватIи-КIватIаш
Дагълар-Буба
Самур-халу
Куьреви
ЦIийи йис
Манияр лугьуз, сегьнедиз аяларни галаз
тербиячи къведа. ЦІиргъеда акъвазда.
МАХ-ХАЛА
Аялар, за квез са шумуд суал гуда.
Эгер куьне абуруз дуьз жавабар гайитІа,
за квез са мах ахъайда! Рази яни куьн?!
ВИРИДА.
Эхь!-лугьуда.
МАХ-ХАЛА
Имуч-муча, муч – халича?
ЦІикьвед вацран яш хьайила,
Аяздини каш гайила,
Живерини хаш кайила,
Кьуьзуь хьана, рехи хьана,
Мугьман жезвай Буба вуж я?
1-АЯЛ.
Чаз ахъайиз шад суьгьбетар,
Гваз къведай Буба къенфетар,
Акьул дерин-даяз Буба,
Ам тушни кьван Аяз-Буба?
МАХ-ХАЛА
И суалдиз дуьз тир жаваб,
Вахкунай ви чан сагъ хьурай!
Вуж ятІа чаз лагь адан руш,
2-АЯЛ
Жив-Ханум я – Живедин руш!
МАХ-АЛА
И жавабни дуьз вахкана,
Ви чина шад хъвер-рагъ хьурай!
Белки а Аяз-Бубадин,
КІан чилелай физ турбадин,
ЦІийи йисан паярни гваз,
Квел кьил чІугваз къвезватІа?!
Белки адан руш-Ханум.
Живед нини-Къуш Ханум,
Адахъ галаз къвезватІа?
Инихъ- анихъ вил экъуьрда
.Ау..у..- лагьана эвер гуда.
Аяз-Буба! Аяз-Буба!
Куьн гуьзлемишиз аялар
атанва.Ауууу!(аялрини гьарайда)
АЯЗ-БУБУ
Агь, аялар, аялар!
Чан зи рикІин хиялар!
Шумуд варз тир вил галаз.
Куьн акунихъ, балаяр?
(виридахъ элкъвена)
Ассаламу алейкум, вирибур!
Вири куьлуь-ирибур!
Квез виридаз алукьзавай
ЦІийи йисан сувар мубаракрай!
Шазандалай мад са йисан,
ЧІехи хьанва яшариз.
(аялриз къенфетар гуда)
Маншаллагь чи гадайризни,
Баркалла чи рушариз!
МАХ-ХАЛА
Чан ширин тир Аяз-Буба.
Шазандалай цІи зурба,
Дегишвилер аквазва.
АЯЗ-БУБУ
Зун гьаникай рахазва.
ЦІийим йисан суварик,
Савкьватар гъун герек тир.
Идалай са йис вилик,
Зун жегьил ва зирек тир.
Йисан къене акурбур,
Ахъайна хьуй-мах жеда.
Жив-Ханума чІугурбур,
Лагьана хьуй гьахъ жеда.
(Жив-Ханумахъ элкъведа)
ЖИВ-ХАЛУМ
Аяз-Буба, чи межлисдин,
Им чІехи тир сувар я!
Вил алукь тавуй иблисдин,
Зи рикІ-гарун лувар я!
ВИРИДА:
Сувар я! Сувар я!
ЦІийи йисан сувар я!
МАХ-ХАЛА
ЦІийи йисан суварик,
Къвез кІанибур мад ава.
НУЬКI-ХАЛА
Гар кутадай луварик,
Чи лезгийрин махарик,
Квез кІанибур мад ава!
АЦИ-БАЦИ
Ша, кьан гъилер-гъилера!
Шадвал ийин кьуьлерал!
КІВАТIИ-КIВАТIАШ
Къуьрни, СикІни, Алабаш,
Дустар, кІватІ хьухь дирибаш!
(кьуьлер ийида)
ДАГЪЛАР-БУБУ
Дагълара зи суьруьяр!
Аран-Хала. Аранда зи гьуьруьяр!
САМУР-ХАЛУ
Самурда зи яд ава!
Адахъ ширин дад ава!
КУЬРЕВИ
Булахар захъ гимишдин,
Багълар гьар са емишдин!
МАХ-ХАЛА
Ажеб хьана, аялар,
Чи дустарин хиялар,
КІанибур я рикІериз,
Берекатар никІериз!
Ша кван, чна вирида,
ЦІийи йисаз эверин. ( Аууу!)
ЦІИЙИ-ЙИС
Къалинвиляй живерин,
Мекьи хьунни мумкин тир.
АЯЗ-БУБА
Гъиле гьатна Северин,
Женг чІугунни четин тир.
Гила за квез, аялар,
Савкьватар гун суварин!
Багъишин квез медалар,
Ишигълу тир цаварин!
(савкьватар гуда, кьуьлер ийида)

ТАВАТРИН КИМ
Иштиракзавайбур:
Перидии гуьлуьтар хразва. Адан патав, бегьлеяр хразвай Гьуьруь къведа.
Гьуьруь. Я гайи вах, къе и шад юкъуз куку тІиб хьиз текдиз ацукьдайди яни? Хуьруьн кулубда «Таватрин Ким» тІвар алай тамаша аваз? Ша, фин.
Пери. Жагъана вазни тамаша. Вучда чна аниз фена? Вахт гарув вугудан?
Гьуьруь. Хтул хтанвай школадай. А тамаша чун хьтин дуьнья акур дишегьлийриз талукьарнавайди я лугьуда. ТІимил зегьметар чІугунайни чна? Чун хьтин ва чалайни артух дишегьлийрикай рахазвалда. Им чи сувар хьайила, чун куку типІер хьиз текдиз ацукьдани, Чна чи гъиле авай кІвалах клубда давам хъийида, ша!
Пери. Аферин ваз. На зун алакьарна. АкІ ятІа, ша, фин!
Сегьнедиз кьиле тухузвай кьве кас къведа.
1-кьиле тухузвайди. Квез и чІаван хийирар хьурай, гьуьрметлубур!
2-кьиле тухузвайди. Къецин чи шад мярекат вири халкьарин дишегьлийрин йикъаз талукьарнавайди я. Чна куьн фикирдиз, жуьреба-жуьре йисара чи дишегьлийрин кьисметрикай куьруь сценаяр гъизва. Тамаш, шадвал ая!
Кьиле тухузвайбур хъфида. Сегьнедиз гилера мукаларни аваз кьве дишегьли къведа.
Исли. Лейла вах, куьгьне девирдин зулуматдик фейи уьмуьр акурла, зун къецин и бахтавар азадвили зак лувар акатнава. Гьикьван хъсан ва бахтавар вахтар кьисмет хьана чаз!
Лейли. Чаз дишегьлийриз, итимрихъ галаз барабар ихтиярар ганва. Къулни чІугваз течир закай, вакай, чун хьтин авам дишегьлийрикай, газитар, ктабар кІелдайбур хьанва. Низ чида чи рушар, хтулар гьикьван бахтлубур жедатІа?! Ша, фин. Рагъ чими жедалди чи генар гуьн!
Исли. ЦІинин гадни хъсан бегьерар гваз атанва чаз. Ша, фин.
Къати ванер акъатда. Сегьнедиз бригадир Салман къведа
Салман. Де мад сагърай. Исли вах, вун кІвенкІвечи тир. Зи кІвалах вуна давамра. Дяве къарагънава.
Исли. Дяве!!!
Лейли. Вуч дяве?! Бес чи гад ни кІватІда?
Исли. Я кьей вах, вун гатухъ ишезва. Гила чи эркекар вири тухудайди я! Гьарай гуж! Вуж я и залум гьукумат чи секинвал чІурайди?
Салман. Фашистрин Германия! Вагьши Гитлер! Дуван аквада чна адан!
«Къарагъ, зи халкь, Ватан хуьз» шиир кІелдай ван къведа.
Хуьруьн Ким. Шегьилрин кІеретІ. Абур рекье твазвай дишегьлияр, аялар
Командир. Равняйс! Смирна! Гьуьрметлу жегьилар! Къециндалай башламишна, куьн Ватан хуьз физвай Яру Аскерар я. Гитлеран вагьши Германияди, бейхабар кицІи хьиз чи азад советрин ватандал вегьенва. Чи буржи, а чапхунчияр чи сергьятрай акъудна, вичин мугъар тир Берлинда кукІварун я. Чи хиве лап четин ва жавабдар буржи гьатнава. Ша, чна, шаир СтІал Сулеймана лагьайвал, ватандиз вафалувал къалурин! «Яру Аскер» шиир кІелиз, аскерар рекье гьатда. Дишегьлийрин шелар ван жеда.
1-кІелзавайди Яру аскердиз
Къенин юкъуз я чун гьазур,
Душмандин хура акъвазиз.
Гьар са душман ийиз зурзур,
Хурал еке къван эцигиз.
Гьукуматдин вилин эквер,
Яшамишрай къизил аскер!
Дуьньядик кутуна лингер,
Адалат дуван эцигиз.
1-кьиле тухузвайди. «Фронтовикдин паб»
Фронтовикдин паб, фронтовикдин паб!
Хажалатри кьил авунвай рехи!
Ваз такур азаб аматІа яраб?
Хиве гьатайла буржияр чІехи!
Руьгьлу ийидай багъишна темен,
Женгиниз на гъуьл гьикІ тунай рекье?
Лув ганай адан балкІанди «Семен»,
Ажугъдин къати цІай къугъваз рикІе!
2-кьиле тухузвайди.
Фронтовикдин паб, фронтовикдин паб!
КІвалин иеси, фронтдин далу!
Кьисметдивай на авунай тІалаб –
Гъалиб хьун патал душмандал къанлу!
Итимдихъ галаз итим хьана вун,
Вири кІвалахар ийидай алакь!
Кьуд йисан къене лигим хьана вун,
КІвалин муьгьуьббат, женгинин яракь!
1-кьиле тухузвайди.
Фронтовикдин паб, фронтовикдин паб!
Имтигьан вахкай къиметрал хъсан!
Вакай чІал кхьиз хьанатІа яраб?
Мегьтел жедайвал кІелайла инсан?
2-кьиле тухузвайди.
Ви куьмек галаз кукІварна душман!
Дуст халкьариз гуз багьа азадвал!
Эхир хьайила, йикъарин пашман,
Элкъуьн хъувуна кІвализ ви шадвал!
Исли. Гъалибвал! Гъалибвал! Ингье, вагьши душман кукІварна, чи эркекар хурарал орденар, медалар алаз хквезва!
Лейли. Чи итим кІвач галачиз хквезвалда, кьей вах Исли!!!
Исли. КІвач галачиз, гъил галачизни хтурай, амма чна икІ лагьайла, са кІваляй кьведар, пудар фена, садни хтун тавурбуру вуч авурай, вах?!!
Салман. Азиз тир жемят! Вагьши душмандал, чанар пуч тавуна гъалибвал къазанмиш жедач. Баркалла чи Яру Аскерриз! РикІелай ракъурна кІандач чна гьич саданни тІвар! Зи фикир ихьтинди я. Ватандин чІехи дяведа телеф хьайи чи хуьруьнвийриз, несилрилай несилралди рикІел хуьн патал, лап хъсан майдандал, абуруз обелиск эцигда! Абурун тІварар ва крар авай ктабар, кинояр, театрар сегьналамишда, шаиррини манидарри маният туькІуьрда. Хъфида.
1-кьиле тухузвайди. Алай йисуз, вири инсаниятди, кьвед лагьай дуьньядин дяве арадал гъайи фашистрин Германиядал гъалибвал къазанмишайдалай инихъ 65 йис тамам хьунин чІехи ва гурлу сувар кьиле фида.
2-кьиле тухузвайди. А суварик, виликан СССР–дин агьаляр тир, алай вахтунда чара республикайра яшамиш жезвай дяведин иштиракчийризни буюр ийида. Вагьши душман кукІварунин карда, чи далу пата зегьмет чІугур дяведин ветеранарни рикІелай ракъурна кІандач!
2-кьиле тухузвайди. Дяведин вахтарин аялар тир чи гадайри ва рушарин, кІелни ийиз, никІерай кьилер кІватІиз, кьуьзуь итимрихъ ва дишегьлийрихъ галаз зегьметар чІугуна. Чна абурузни баркалла лугьун!
1-кІелзавайди. «Аялар тир чун дяведин йисарин» шиир кІелда.

ЯРАН СУВАРИЗ
Иштиракцияр:
Чархачи Лежбер
Багъманчи ЦІегь
Цуьквер Нуьквер
Къаравуш
Хуьруьн кимел жегьилар гьар жуьредин
къугъунар ийиз, какаяр элуькьриз къугъвада.
Кимел чархачи къведа.

ЧАРХАЧИ
ХъуьтІуьн кІвачиз яна галтІам,
Гатфарин шив ахъа хьанва.
Яр атайла, къацу тар-там,
Ал цуькверин юкьва хьанва.
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
И ЦІегьрекай хьуй са устІар!
Чархачидин гуьгъуьналлаз
ЦІегь, кьиллипацар ийиз къведа.
ЦІЕГЬ
Яран сувар, чилер-цавар,
Берекатар бул жеда чаз!
Сад Аллагьдиз ая ялвар,
Малкъарадин дул жеда чаз!
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
Нуьквердикай хьуй са устІар!
НУЬКВЕР
Яран ЦІегьрен кьил тІазва къе,
Ша, жегьилар, дарман ая!
Куьн патал ам къугъвазва къе,
Шадвилерин харман ая!
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
И Лежбер хьуй квез са устІар!
Къугъунар давам жеда.
ЛЕЖБЕР
НикІе-бегьер, гатІа техил,
Вили цава рагъ жеда чи!
Зегьмет чІугу, тушиз пехил,
Ахпа чанни сагъ жеда чи!
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
Чархачи хьуй квез са устІар!

ЧАРХАЧИ
Ша, жегьилар, кІватІ хьухь кимел,
Яран сувар къурмиш ийин!
Шадвилерин кутан чи мел,
РикІин къастар битмиш ийин.
БАГЪМАНЧИ
Таму-тара булдиз бегьер,
Гъун паталди цуьк авурай.
Яран цІегьре сегьер-сегьер,
Чи кефияр куьк авурай.
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
И ЦІегьрекай хьуй са устІар!
ЦІЕГЬ
Зун къурбан куь ширин чандиз,
Квез кІани кар кьуьлер тушни?
ФагьумайтІа, куьне дерин,
Ибур шад тир мелер тушни?!
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
Нуьквердикай хьуй са устІар!
НУЬКВЕР
Цуьквер бике, Цуьквер бике,
Лагь са мани гатфарикай,
Яраз яру къванцел леке,
Жез тахьурай марфарикай!
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
И Чархачи хьурай устІар!
ЦІегьре, какаяр элуькьриз, какаяр
кІватІиз,Нуьквердив вахкуда.
ЧАРХАЧИ
Ша, ада чаз шайтІанвилер,
Тавуна чаз кьуьл авурай.
Зулуз-мехъер, гатуз мелер,
Манийрикай цІил авурай!
Эгер куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
Къуй Цуькверакай са устІар!
ЦУЬКВЕР
Зун рагъ я, варз, шадвал я куьн,
Мани я куьн япаравай.
КІанзавайди садвал я куьн,
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
И Къаравуш хьуй са устІар!
КЪАРАВУШ
Хъчарикай ирид нямет,
Гьазур ийиз, иридаз це!
Гьар са касдиз вичин кьисмет,
Яран шуьрбет виридаз це!
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
И ЦІегьрекай хьуй са устІар!
ЦІЕГЬ
Зи манийрин гьар са хабар,
Муштулухар гваз атурай!
Гьар са мугьман къвез бейхабар.
Яран шуьрбет хъваз атурай!
Куьн зи чІалахъ туштІа, дустар,
И Чархачи хьуй са устІар!
Къугъунар давам жеда. ЦІегь
ярх хьайила, Нуькверди адаз,
гъиз какаяр гуз, къарагъарда.
ЧАРХАЧИ
Ша чи Ярак, чан жегьилар,
ЛЕЖБЕР
ЦІини чаз бул бегьерар хьуй!
ЦУЬКВЕР
Чи жегьилриз-шад гуьгьуьлар,
БАГЪМАНЧИ
Куь кІвалера мехъерар хьуй!
КЪАРАВУШ
Чи балайриз бахтар хьурай!
ЦІЕГЬ
Диде-буба кьилел алаз!
ЦУЬКВЕР
Дуьнья ислягь вахтар хьурай!
ЧАРХАЧИ
Яран сувар рикІел алаз!
ХОР:
Яран сувар! Яран сувар!
ЦІийи йисан вахт я гуьзел!
Чи кьилерал ислягь цава,
Лезгистандин бахт я гуьзел!
ЖИВЕД-РУШ:
Югъур хьурай, ваз Куьгьне Йис,
Галаз атай берекат!
Багъишай гьар вацран кьилиз,
Шад суварин мярекат!
Аферин ви гьар са вацраз,
Аферин ви къилихдиз!
Мили тир хъвер сивел алаз,
Алад «Къизил Тарихди!»

ХУЬРУЬН ТУЬКВЕНДА
ГъвечІи сценка
Муаллим. Чаз малум тирвал, СтІал Сулейман 1869-йисуз, виликай Куьре округдин Агъа СтІалдал, кесиб хьанвай Асанбеген хизанда дидедиз хьана. Эвел дидедикай, ахпа бубадикай магьрум хьайи Сулейман, аял чІавалай вичин кьил хуьниз мажбур хьана. Къанни цІуд йисуз патарал кІвалахна, кесиб яз амукьай шаир Сулейман, Советрин власть жедалди азиятдик хьана. Гьикьван азаб ва дарвал авайтIани, вич гьи кьадардин кесибвиле аватIани шаир СтIал Сулеймана вич викIегьвилелди кьиле тухвайди я. Ада чIурудаз – чIуруди, къенидаз – къениди лугьудай. Гьа ихьтин зиреквиляй, авайди ачух лугьунай, хуьруьн къене авай са бязи девлетлуйриз шаир ва адан шиирар бегенмиш тушир. Куьн фикирдиз, шаир СтIал Сулейманахъ галаз алакъалу са дуьшиш гъизва.
Гьажи. Аливерди! Я залумдин хва, чи туьквендиз къапар хтанвайдакай хабар тушни?
Аливерди. Вуч къапар гьа?!
Гьажи. ГьикI вуч къапар? Адетдин къапар я ман, хуьрек недай.
Аливерди. ГьакI лагь ман. Лап чарасуз затар я. Къведа зун къачуз!
Гьажи Мурадазни хабар це, хъсан тарелкаяр я лугьуда. Зун фена!
(туьквендин къене инсанар гзаф авай. Гьар садаз хтанвай тIимил тарелбур ятIани, сад-кьвед кьванни гьатна кIанзавай).
Искендар. Сефибег, заз са цIуд тарелка це! – ада туьквенчидал пул гадарна.
Сефибег. Искендар, хуьр чIехи я. ЦIуд кьван завай ваз гуз жедач. Бейкеф жемир.
Рамазан. ЦIуд тарелка са вуна къачурла, амай жемятдиз гьинай гъида?
Искендар. Я Рамазан! Садра кьванни за ви виликай рехъ атIайди туш. Ваз вуч кIанзава? За гьавайда тIалабзавач. Пул гана къачузвайди я!
Рамазан. Я Искендар, Бейкеф жемир. Вунни ви паб – кьве кас я кIвалевайбур. ЦIуд тарелка ви квез я?
Искендар. Зун, гьамиша руфун вилик квай вун туш Рамазан. Я вуна къачузвай тарелкаярни авайди туш. Ви ихтилат – пехилвилинди я. Ви кIвалин ракIар гаруни ахъайзавайди туш. Зи кIвалихъ мугьман галачир сад-кьве югъ я гьяфтеда.
Фекьи. Дуьз лугьузва Искендара. Адан кIвалихъ мугьманар галайди я. Амма, Искендар, кIвализ атай низ хьайитIани мугьман лугьуз жедач кьван. Месела яз, завай инал тIвар кьуртIани жеда, амма бейкеф жеда. Ваз мугьман яз къвезвай тIалабчийрин вилик багьа терелка тагъана, са пад хайи къапуна аваз гайи хуьрек, ва а кесибди нен тийиз кичIезвани?
Искендар. Ваъ, гьелбетда! Амма за вучиз адан вилик пад хайи къаб гъида, сагъбур амаз?
Сулеман. Са патахъай фекьи Абдулади ийизвай ихтилат зиянлу туш. Пад хайи къапунавай хуьрек, куьгьне партал алай инсан – ибур синихар туш, амма, гьам фекьи Абдуладиз, гьам руфун виликай Рамазан хьтинбурун пад алачир сивер хьун – и еке синих я!
Аливерди. Агь дуьз лагьаначни, Сулейман стхади. Вуна кьванни абур бураздик кутун тавуртIа, а пад алачир сивер авайбуру чебни виляй вегьеда, жемятарни.
Сефибег. Къал авун герек туш, абур за куьн патал хканвайбур я. Бес тахьайбуруз мад хкида. Фекьидизни Рамазаназ кIанзаватIа, абуруз учир авачи гуда. (и ван галукьай фекьи ва Рамазан туьквендай катда, вири кап ягъиз хъуьреда)
Муаллим. Чаз малум тирвал, СтІал Сулейман 1869-йисуз, виликай Куьре округдин Агъа СтІалдал, кесиб хьанвай Асанбеген хизанда дидедиз хьана. Эвел дидедикай, ахпа бубадикай магьрум хьайи Сулейман, аял чІавалай вичин кьил хуьниз мажбур хьана. Къанни цІуд йисуз патарал кІвалахна, кесиб яз амукьай шаир Сулейман, Советрин власть жедалди азиятдик хьана.
Гьажи. Агь дуьз лагьаначни Сулейман вуна, Яда, чун абурун гъиляй ажуз хьанвайди я.
Сулейман:
Эй, иеси кьей къара пул,
Вакай якъут дуьр жедай туш.
Гьар намерддиз гуналди бул
Дережа гьуьндуьр жедай туш.

Заз акуна шумудни сад,
Сафра жедай къарасуд яд.
КIан хьуналди виртIедин дад,
ЧIур хьунал чехир жедай туш.

Кьиле тухузвай 1-ди. СтIал Сулейманан шииратдиз еке къимет гана. СтIал Сулейман галачиз, я Агъа СтIалдал, Я Кьасумхуьрел са мярекатни жедачр. Ам виринрихъ агакьдай.
Кьиле тухузвай 2-ди. СтIал Сулейман, вичин яшлувилизни килиг тавуна, хуьре колхоз тешкилайала, хизанни галаз экечIна.
Кьиле тухузвай 1-ди. СтIал Сулеймана Дагъустандин шаиррин сад лагьай сездда иштиракна. 1934- йисуз СтIал Сулейманаз, аварви ЦIадаса Гьамзат, къумукьрин Абдулла Мегьамедоваз Дагцикдин Президиумдин Къарардалди Дагъустандин халкьдин шаир лагьай Гьуьрметдин тIварар гана.
Кьиле тухузвай 2-ди. 1935-йисуз СтIал Сулеймана Вирисоюздин писателрин съезда иштирак авуна. ЧIехи шаирдиз – Чiехи гьуьрметни авуна. СтIал Сулейман Президиумдиз хкяйна. Шаирдин тIвар вири Союзда машгьур хьанвай. Гьар сада шаир ахтармишзавай.
И мярекатдин кьил тир пролетаррин писатель Максим Горькидини Сулейман ахтармишзавай. Адаз яшлу шаирди, кIел-кхьин авачир авам касди, ацукьай чкадал мурмурар ийизвайди акуна. Ахпа ада, вичиг аф гайила, съезда авайбур гьейран ийидай жуьреда вичин жавагьирар кIелизни акуна.
Кьиле тухузвай 1-ди. СтIал Сулейманан бажарагъ акур Максим Горькийди, вичин докладда лагьана: «Заз Президиумда мурмурар ийиз, ахпа трибунадихъай ада – 20 асирдин Гомера, вичин шиир кIелиз акуна. Ихьтин жавагьирар яратмишдай инсанар хуьх!» - лагьайла, залда авайбуру гурлу капар янай.
Ученица СтIал Сулейманан шиир кIелда
Кьиле тухузвай 1-ди. СтIал Сулейман 1937-йисуз, СССР-дин Верховный Советдин сечкияр физваз, кандидат тир. Гьайиф хьи, уьмуьр кьиляй кьилиз четинвиле фейи шаир яргъалди амукьнач, ам 22-ноябрдин вацра кечмиш хьана.
Кьиле тухузвай 2-ди. ЧIехи шаирдин мийит Махачкала шегьердиз хутахна ва халкьарин гъилералди ам Каспи гьуьлуьн лепейриз мукьва, кьилихъ кьакаьан Тарки-Тау дагълар аквазай, гуьзел паркда кучудна. Алай вахтунда адан сур авай паркдиз мад сеферда СтIал Сулейманан парк лугьун хъийизва.
Кьиле тухузвай 1-ди. И паркда авай шаирдин сурун кьилихъ чи бажарагълу скульптор Аскар-Сариджадин гъилин имарат паятник эцигнава. Адан сурал гьамиша чан алай цуьквер ала, анал шииратдин суварар кьиле тухузва.
Кьиле тухузвай 2-ди. Дагъустандин халкьдин шаир, 20 асирдин Гомер дидедиз хьайидалай инихъ 100 йисан юбилей къейддай вахтунда, ам хайи Кьасумхуьруьн район СтIал Сулейманан кIвачихъ яна.
Ученик. Шиир кIелда.
Кьиле тухузвай 1-ди. СтIал Сулейман дидедиз хайи 18-май Шииратдин сувариз элкъвенва. Гьар йисуз чи музейдиз дуьньядин яргъа гьукуматрай, республикайрай агъзурралди мугьманар къвезва.
Кьиле тухузвай 2-ди. Агъа СтIалда СтIал Сулейманан гуьзел музей ава. А музейдиз шаирдин хтул, Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу къуллугъчи тIвар ганвай Лидия Стальскийди къуллугъзава. Музейда шаирдихъ галаз алакъалу затIар, адан ктабар ва арденар хуьзва. Музейдин ва Анин къуллугъчийрин кIвалахдилай атай мугьманри, рикIел хуьдай альбомра лап къиметлу ва багьа гафар кхьенва. Шаир, адан музей – ви вири халкьдин рикI алай чкаяр я. Райондин кьил чи баркаллу Имам Яралиев хьайила, шаирдин 140 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз, юбилейни гурлудаказ тухвана, музейдин дарамат адай сергьятар цIийи хъувуна.
Ученицади Шиир кIелда.
Кьиле тухузвай 1-ди. Чун умудлу я хьи, шаирдин яратмишунар халкьдин арада раиж авунин карда ва музейдихъ гелкъуьнин кIвалахда чи Агъа СтIалрин юкьван чирвилерин школадин аялри зегьмет чIгурди, чIугвазвайди я, къенлай кьулухъни чIугвада лагьана гаф гузва. Алай йисузни шаирдин хайи югъ чна вини дережада кьиле тухуда!

Регъуьхъбан 
(СтІал Сулейманан шиирдин бинедаллаз)
1. Регъуьхъбан
2. Фекьидин паб
3. Израчидин паб
4. Лежбердин паб
Регъв. Регъуьхъбанди, регъверикай сад алудна, мурз алай кІутадалди сас язава.
Гъуьр регъведай нубат кІанз фекьидин паб къведа.
Ханум. Ваз и чІаван хийирар, Регъуьхъбан стха.
Регъуьхъбан. (Фекьидин паб акурла, кІвачел къарайда) Ва алейна алейкум салам, гьуьрметлу тир фекьидин паб! Акъатнавач?
Ханум. Чара атІана акъатнавайди я. Квекай фекьидиз хъелни атавай, Аллагьверди.
Регъуьхъбан. Зак квай тахсир аватІа лагь, чан вах Ханум?
Ханум. Мад гьихьтин тахсир жеда? Ваз чизвачни Бакудай, Къубадай, Яхул шегьердай гьар юкъуз чаз мугьманар авайди. Абуруз йикъа пуд чІавал тІуьн гана кІанзавайди я. Атана, вацралай садра кьванни мискІиндиз капІ ийиз хквезвач. Фекьидиз гъуьруькай дарвал ава, авач лугьузвач.
Регъуьхъбан. Я Ханум вах,
Ханум. Ханум вах ваъ, Ханумагъа я!
Регъуьхъбан. Багъиш ая заз, Ханумагъа вах, куьне пуд вацран вилик, са шумуд араба техилар регъвена куьтягь жедай вахт хьанани?
Ханум.. СтІал вацІуз сел атана лагьана, ваз ам садра кьванни гъвайиди амукьна акурди яни. Чи ризкьинни гьакІ я. Къе акурди, пака амач. Няниз чи улакьар къведа, пуд регъни чи ихтиярда. Садал къуьл, кьвед лагьайдал-мух, пуд лагьайдал-гьажибугъдаяр.
Регъуьхъбан. Ханумагъа, пуд лагьайди, сас ягъиз алуднава. Кьвед бесрай. Хуьруьн жемятдин чувалар, тапракар, сакІани нубат текъвез, кІанер ктІанва.
Ханум. Абур заз чидач, хъуьченар инихъ-анихъ ийиз тахьурай. КицІеризни ризкьи амач.
Регъуьхъбан. Бес шагьаддикай гаф кватнач, Ханум Агъа?
Ханум.Вуна садра ви кьейи-хайи чуьхуьзвай фекьидиз гайи затІни авач. Ам гьадай! Чир хьана ваз? (Хъфида)
Регъуьхъбан. Ай невсер ацІун тийидай аждагьанар! Хуьруьн берекатлу чилерни ибуруз, закатарни ибубуз, Кесибриз вуч хьурай! Агь квез гуж хьурай! (Регъуьз сас яда)
Хуьруьн чавушдин паб къведа. Салам гуда.
Бике. За квез салам ганай е! Япарал залан хьанвани?
Регъуьхъбан. Ва алейк салам! Валлагь ванн атанач. Генани алейк салам!
Бике. Ваз зун иниз вуч себеб атанватІа, на кьатІизва.
Регъуьхъбан. КьатІични, гьелбет! Вун иниз зи мехъерик атанвач кьван?
Бике. Мехъерик чун ваз цІийи къари гъайила къведа. Гъуьр куьтягь хьанва.
Регъуьхъбан. Заз чидачни кьван? Регъв рикІел къвезвайди – гъуьр куьтягь хьайила я.
Бике. Зун мус къведа?
Регъуьхъбан. Ваз аквазвачни, ревгъ алудна, сас ягъзавайди!
Бике. Сад алуднаватІа, муькуьбур кьвед?
Регъуьхъбан. Абурал, фекьид паб Хануман раж ала.
Бике. Ваз ам фекьидин паб тирди чир хьайила, зун ни паб ятІа куьз чир хьанач!(Хъел къведа)
Регъуьхъбан. Багъишламиш ая, вун нин паб я? (кІвачел къарайда)
Бике. Кьуьзуь къах, ваз бажагьат зун нин паб ятІа чизвач?!
Регъуьхъбан. Аман гьа, куьн нин паб я?
Бике. Зун израчи Нефтяли бегдин паб я! Гила кьванни чир хьанани?
Регъуьхъбан. Израв, израчи Нефтяли бегдин паб, израв! Гил чир хьана заз вун нин паб ятІа. Ахлад, чавуш Нефтялидиз, вичи фейи сеферда регъвейдан шагьад агакьар хъувурай!
Бике. Хъсан я, ви чка чирда за, регъуь тежер, Регъуьхъбан,(хъфида)
Регъуьхъбан. Вуч чІуру югъ хьана къенинди? ИчІи рикІелай, кІвач шейтІандал алакуьай хьиз, гьич са рикІиз регьят ван япарихъ галукьзавач. (сас ягъун давам жада)
Регъуьз, дамахар гвай, дишегьли къведа. Ам къвез акур Регъуьхъбан кІвачел къарайда.
Суна. Аллагьверди халу, ваз салам алейк, къуватар хьуй.
Регъуьхъбан. Халудин руш Суна, ваз за вуч лугьун? Регъуьз сас язавай за. Валлагь чан руш, заз ви язухни атана, гьайифни хьана.
Суна. Вучиз? Ви регъуьз гъуьр регъвез атанач лагьана?
Регъуьхъбан. Ваъ, я халуд руш. Садра ви кІулавай пар инал эциг. Заз, хендеда хьанвай жувакай хабар я, вунни, и цуьк хьтин жегьил руш, хендеда хьанвайла, хажалат жечни?
Суна. Аллагьверди халу, абур инал гьялдай месэлаяр туш, заз гъуьруькай дарвал жезва. Жечни и мукьвара кьванни чал нубат атун? ХъуьтІелай инихъ нубат атанач.
Регъуьхъбан. Агь чан руш, хулудин кІвалах туькІуьрайтІа, мад и регъуьз атун герек амач, гъуьр вич-вичелай ви кІвализ къведа.
Суна. За вуч авун лазим я?
Регъуьхъбан. Вуна са затІни! Вунни - хендеда, зунни – хендеда. ШутІ-рашутІ!
Суна. Вув! Я папар! И кьуьзуь кьантІадив гвай гафар аку! Зун ваз рушни ваъ, хтул хьиз я. Сив ацІана, а гафар на гьикІ лугьузвайди я?
Регъуьхъбан. Сулейман бубади хьиз лугьун за ваз, Вун заз, са кІус, яб гуз акъваз:
Битмиш ая на зи къуллугъ,
Гуда ваз нубат, гуьзел яр!
Регъвез ахлад къенлай кьулухъ,
КІандач ви шагьад, гуьзел яр!
Суна.
На ви метлеб лагь заз ачух,
Гъавурда тур, кьей регъухъбан.
Са кІус инсанвилел рахух,
КІвалин юкь уцІей, регъухъбан!
Регъуьхъбан.
Им вад йис я кьена зи паб,
Гьа им я зи эхир жаваб.
Къазанмиша на са суваб,
Зи рикІ ая шад, гуьзел яр.
Суна.
Икьван ви зал ният чІуруз,
Регъвей гъуьр бес жедан турус?
Ваз куь чидач, вухьтинбуруз,
Гудай туш за рей, Регъуьхъбан.
Регъуьхъбан.
ЧІугваз тамаир на зав и агь,
Кьабул мийир на им гунагь.
Чиз авачтІа, ваз зи темягь,
Вун гъавурда гьат, гуьзел яр.
Суна.
Уьмуьр хьана кьудкъад йисар,
КІанзава ваз жегьил сусар.
Заз герек туш а ви тарсар,
Ви – элиф, бей, тей, регъухъбан.
Регъуьхъбан.
А сенфиз заз акур ахвар,
Ви гъуьруькай хьун я чІахар.
Зи гъилева регъуьн чІутхвар,
Ахъайдач ваз яд, гуьзел яр.
Суна.
Вакай къведай а кьифрен ни,
Кьадардилай туькьуьл хини.
За фагьумна, гьич са гафнии,
Авач вахъ туькІвей, регъухъбан.
Регъуьхъбан.
Зи гьалдикай кьадай хабар,
Кими жеч мад гъейри папар.
Кьуна кІула а вав гвай пар,
Жуван рекье гьат, гуьзел яр!
Суна. Ви регъве нубат ганачтІа, Агъа СтІалрин мулкуна 12 регъ ава!
Регъуьхъбан. Алад! Гьиниз кІандатІани алад! Гьана авайдини зун я!
Папар санал кІватІ жеда. Вирида хордал:
Сулейман, чІугу азият,
Ахмакьбуруз це несият.
Тер гая на а хасият,
Дуьз акъваз вун, эй регъуьхъбан.
Регъуьхъбандиз фир-тефир чка жагъидач, папари зарб макьамдал кьуьл ийида.

 ХУРУН БУЛАХДАЛ

Кьасумхуьруьн «Гьафте» базардай хкведай кьве рекьин хиве авай «Хурун» булахдал инсанри, ацукьна ял язава. Сулейман булахдив мукьва жезва. Ацукьнавайбурукай кьве жегьил къарайна.
ДАВУД. Ша, Сулейман. Са гъвечІи ял акъадра жуваз.
СУЛЕЙМАН. Квез саламалейкум! Нуш хьурай квез язавай ял!
СЕМЕД. Алейксалам, Сулейман. Ша, илифа, алцифа. Хъухъ жуваз и къурбанд хьайи булахдай кьве чангавай яд!
СУЛЕЙМАН. Садра за чин-гъил чуьхуьн. (гъилер чуьхуьз, чинизни Яна, са шумуд хупІ яд хъвада).Дугъриданни кифетлу яд я. И булахар Аллагь Таалади чаз ганвай савкьватар я. Къведай гатфарихъ за жуван гъилералди са цІвелин тар акІурда. «Гьафте» базардай хъфидайбуруз ял ядай цІару серин хьурай.
ДАВУД. Дуьз лугьузва Сулеймана. Жуван гъилералди чІугур зегьметдикай, са жувалай алатайла, вирибуруз менфят гудай кІвалах авун – им еке тир суваб авай кар я. Ацукьа кван, вун Кьасумхуьрел кьван физ акунай заз. Зун, базардай лазим затІар къачуна хтайди я. Анра вуч хабарар ава?
СУЛЕЙМАН. Чун хьтин кесибриз хийир авай хабарар туш. Абурукай лагьана вуч ийида, Давуд халу. Адалай чаз, куьн Кьуланхуьре вуч хабар аватІа лагь. Эмир-Гьемзе стха фадлай акунвач заз.
ДАВУД. Ваз хабар авач, ада Давузнавурдай «ЦІун» регъвер гваз хтанва. Гадаярни галаз къубуд къерехда эцигдайла, чна са шумуд касди адаз куьмекарни гана. ЦІуд регъуь кьван гъуьр регъведай, сарар авай чархар алай затІ я. Килигин кван.
СЕМЕД. Агъадай тупІал фекьи хквезва. Ша, чна адазни инал буюр ийин.
СУЛЕЙМАН. ХъфизватІа, рехъ атІумир. КъвезватІа, атурай.
ДАВУД. Эфенди, ял яна ахлад!
ЭФЕНДИ. Нисинин капІ мукьва жезва, Давуд.
ДАВУД. Инал ийида чна.
ЭФЕНДИ. Инал авурди – са суваб ятІа, мискІинда авурди цІикьвед суваб я, Давуд. Зун хъфида.
Семед. Я Эфенди халу, а сувабар чнани къачуда. Вун чи имамда акъваз, капІ чна санал ийин.
ЭФЕНДИ. За квекай гьикІ ийин? И северда куьне лагьайди ийин. (атана, салам гана, булахдал гъилер чуьхуьн къачуда. Жузун-качузун авурдалай гуьгъуьниз, Эфенди имамда акъазна, вирида нисинин капІ ийида)
ДАВУД. Эфенди, вун дуванханадихъ физ акунай заз, хийир-хабар?
ЭФЕНДИ. Муштулухдин кІвалах ава. Зун тади кваз хуьруьз хъфинин себеб авай. Чаз багъри стхаяр мугьман жезвалда! Аллагьдиз шукур! И гявуррин хурукай хкатзава чун!
МЕГЬМЕД. (ахана икьван гагьди киснавайди) Чи багърияр вужар я?
ЭФЕНДИ. Диндин стхаяр! Туьркер! Казимбей кьиле аваз къвезвалда. Дербенда ава, къе-пака Кьасумхуьрелни агакьда!
СЕМЕД. Валлагь хъсан хьана! Никалаян къазахри чеб тухузвай къайдаяр кІусни хъсанбур туш. Акурбуруз «пошол!»-лугьуз, чи инсанар кІусни саймишзамачир.
ЭФЕНДИ. Абурун гьахъ-дуван Казимбейди ийида. Сулейман, вун кисна акъвазнава хьи! Казимбейдиз са вижевай чІал атІутІ! Низ чида ваз вуч багъишдатІа! Савкьватар гзаф гайитІа, вири хутахмир, са тІимилбур, и кІвалах рикІел гъайи зални агакьра! (Сулейман, вилерин кІаникай Эфендидиз тамашда) ГьикІ хьана? Вун заз терсдаказ тамашзава. Гьаяман, на ви чІалар «болшовникриз» хуьзватІа!? Ягъалмиш жемир, зи гъвечІи дуст! Дуьнья – чархи-фелек хьиз элкъвезвай затІ я.
СУЛЕЙМАН. Ам дуьз элкъвезвач, Эфенд. Дуьз элкъвезвайтІа, кесибар, гьамиша – азиятда жедачир.
ЭФЕНДИ. Ана гьикІ хьана, Сулейман!? Ви гардандиз мерез кІанзавай хьтинди я.
СУЛЕЙМАН. Мерездиз – цІалцІам, куьн хьтин куьк гарданар кІандайди я. Зи къабарлу гардан квез я?
ЭФЕНДИ. Гьаясуздан гафар аку! Ви длуван за кавха ТІайибав акваз тада! Гъилевай аса келледиз вегьез тамир зав!!! (Эфенди, аса цавузна, Сулейманал фида, Сулеймана, фекьи, юкьвалай кьуна, булахдал тухуда.)
СУЛЕЙМАН.И булахдик кутаз, хицикьдиз хьиз тІвал ягъиз тамир зав!
(Семед, Мегьамед атана, Сулеймана, булахдин цин винел кьунвай фекьи, са гужуналди гъилерай акъудда. Фекьидин рангар атІана, гадайри ам чІурал къаткурда. Мегьамеда адан чиниз цин пуф яда. Фекьи, вич-вичел хквен тийин са кьадар вахт алатда. Давудаз, кичІе хьана.
ДАВУД. Я, чан хва, Сулейман. На вуч авуна къекъечІна?
СУЛЕЙМАН. За авур затІ авач. И бала ада вичин гъилералди къачурди я.
ДАВУД. Жафа я – иман гвачиз кьейитІа! Ша, чна адал кІел кьванни илягъин! Раббана атина, фи дуьнья хасаната ва фил ахиратан къинна, къинна азабуна, Фа-а-а-тя-ягь!!!(Вирида гъилер хкажда)
ЭФЕНДИ. Куьн къаст зун чан аламаз сура тун яни? (къудгъунна, кьулухъ вил ягъиз, хуьруьз арзадиз хъфида. Булахдаллайбурук хъвер акатда)

ДИДЕВИЛИН СУВАРИН ЮГЪ
Кьилетухузвай - 1
Кьилетухузвай – 2
Межлисдин Кьил
1-аял
2-аял
Кьилетухузвай – 1
Саламалейкум азиз дидеяр, чи мярекатда иштиракзавай гьуьрметлубур!
Кьилетухузвай – 2
Къе вири халкьари чи азиз тир Дидейрин суварин югъ еке шадвилел къаршиламишзава.
Кьилетухузвай – 1
И дуьньядал чаз виридалай багьади, масанди, ширинди, истеклуди вуж я? – Диде я!
Гьа кардалди чи гьар садан: гьар са хцин, гьар са рушан кьил, гьелбетда вине я!
Кьилетухузвай – 2
АкI ятIа, чна чи бубайрин адет тирвал, эвел гаф – чи бадейрилай башламишин. Шаирри абурукай ихьтин келимаяр лагьанва:
ЧIарар – рехи, акьул – дерин,
Чаз бадеяр я лап ширин.
Сивел алай мили хъуьруьн,
Чи бадеяр – дидеяр я!
Кьилетухузвай – 1
Тербия гуз чи жегьилриз,
Шад инсанар я гуьгьуьлриз.
Чеб ухшар тир къизилгуьлриз,
Чи бадеяр - дидеяр я!
Ша, чна нубатдин гаф чи межлисдин кьилиз гун.
Кьил
Азиз тир бадеяр, дидеяр, сусар! Чна квез «Дидейрин югъ» рикIин сидкьидай мубаракзава. Чаз и экуь дуьнья кьисмет авурбур куьн я. Сувар мубарак авунихъ галаз сад хьиз, заз куьн гьамишалиг чанар сагъ яз, рикIер шад яз, веледрикай рикIер секин яз яшамиш хьун – чи мурад я! «Диде» мани тамамарда:
1-аял – дикломация – шиир.
Кьилетухузвай – 2
Вири азаб-азият чпин къуьнерал шутарна, заланвилеризни килиг тавуна ялиз-ялиз вилик фезвайбур вужар я? – Гьелбетда – дидеяр! Ахьтин вафалу дидейриз чи патайни гьуьрмет авун лазим я. Чна абурун зегьмет кьезиларна кIанда. Чун гьар сад – чи дидейрин даяхар жен. Дуьньядал акьатай гьар са аялдин япариз къвезвай ширин ванер – чи дидейрин лайлаяр я. Ша, чна дидейриз бахшнавай шиирдихъ яб акалин:
2-аял
Диде – кIвалин рагъ я чи!
Диде – емиш багъ я чи!
Диде себеб беденар,
Гьамишалугъ саъ я чи!

Диде – тIуьн-хъун, шадвал я!
Диде – кIвалин садвал я!
Чи дидеяр себеб яз,
Гьар са кардин фадвал я!
Кьилетухузвай – 1
Дидейри чи кIвалера, чуьлда, карханада, мектебда, духтурханада, илимрин рекьера зегьмет чIугвазва. Дидеяр – космонавтар, дидеяр - алимар, дидеяр – муаллимар, дидеяр – шаирар, дидеяр - манидарар, нивай сан гуз жеда чи дидейри чпин пай кутан тийизвай пеше?! (мани)
1-аял – шиир
2-аял – шиир
Кьилетухузвай – 2
Чи дидеяр, вахар, рушар – аялар!
Гьи кьадардин къенибур я хиялар!?
Гьар са диде – адалатлу инсан я!
Гьар са диде – ширин, багьа, масан я!
«Лайлайрин тажунай» са шумуд аялди дидейрин лайлаяр тамамарда:
СикI
Тум писидин кул хьитин,
Юкьв камари чIул хьитин,
Бул бегьерди зул хьитин,
Зи СикI бала, дидедин!
Алад ширин ахвариз,
Зи рикI бала, дидедин!
Хор:
Лай-лай, лай-лай, лай-лай,
Ширин бала, лай-лай.
Алад ширин ахвариз,
Ширин бала, лай-лай.
Кьуьгъуьр
ЧIарар хъуьтуьл кIаз хьитин,
Къилилбалугъ, хаз хьитин,
Ашукьдив гвай саз хьитин,
Кьуьгъуьр бала дидедин!
Алад ширин ахвариз,
Магьир бала дидедин!
Хор:
Лай-лай, лай-лай, лай-лай,
Ширин бала, лай-лай.
Алад ширин ахвариз,
Ширин бала, лай-лай.
Пехъ
ЧIулав цIакул – йиф ятIа?
Лацу цIакул – циф ятIа?
Лифрен шараг – лиф ятIа?
Дембел бала дидедин!
Алад ширин ахвариз,
Темпел бала дидедин!
Хор:
Лай-лай, лай-лай, лай-лай,
Ширин бала, лай-лай.
Алад ширин ахвариз,
Ширин бала, лай-лай.
Кьилетухузвай – 2
Чи дидейрин кьилел гьамиша рагъ алай цав хьанач. Абурун вилериз Ватандин ЧIехи дяве башламишайла, такур жуьредин хажалатар авач. Дяве – цIай я! Дяве – тIурфан! Гуж я, гуж! А дерт такурд чи арада вуж я, вуж!?
2-аял
Фронтовикдин паб, фронтовикдин паб!
Хажалатри кьил фад авур рехи.
Ваз такур азаб аматIа, яраб?
Хиве гьатайла, буржияр чIехи.
Руьгьлу ийидай багъишна темен,
Женгиниз на гъуьл гьикI тунай рекье?
Лув ганай адан балкIанди Семен,
Ажугъдин къати цIай къугъваз рикIе!
1-аял
Фронтовикдин паб, фронтовикдин паб!
КIвалин иеси, фрондин далу.
Кьисметдивай на авунай тIалаб,
Гъалиб хьун патал душмандал къанлу.
Итимдихъ галаз – итим хьана вун,
Вири кIвалахар ийидай алакь.
Кьуд йисан къене лигим хьанай вун,
КIвалин муьгьуьббат, женгинин яракь!
2-аял
Фронтовикдин паб, фронтовикдин паб!
Имтигьан вахкай къиметрал хъсан.
Вакай чIал кхьиз хьанатIа, яраб?
Мягьтел жедайвал, кIелайла инсан!?
Ви куьмек галаз кукIварна душман.
Дуст халкьариз гуз халис азадвал.
Эхир хьайила, йикъарин пашман,
Элкъуьн хъувуна кIвализ ви шадвал!
1-аял
Фронтовикдин паб, фронтовикдин паб!
Лайихлу хьайи гьунаррал еке.
РикIелай алат тийидай азаб
ЧIугунай вуна, хуьдайла уьлкве.
Бахтлу я хизан, хтулар гъвечIи,
Ислягь ракъиник хъуьрез ва къугъваз;
Гуьзел уьмуьрдихъ физвай рекье чи,
Гьамиша экв гуз, маяк хьиз акъваз!
Кьилетухузвай – 2
Гъалибвал къачур майдин суварик,
КIватI жезва халкьар куьлуьни ири.
Ислягь лиферин гар ква луварик,
Акур инсанар шад ийиз вири!
Кьилетухузвай – 1
Гъалибвал къачур ветеран дустар!
Вири халкьари дамахзава квел!
Кьейи аскеррин гьар са касдин тIвар,
Гьамишалугъ яз амукьда рикIел!
2-аял
Вахтар физва чун чIехи,
Чун са чIаван аялар тир.
Азиз диде – чIарар рехи,
Чун куьн рикIин хиялар тир.

Мез – вирт, акьул – дерин, диде!
Куьн гьамиша ава рикIе!
И дуьньядин ширин нямет,
Ваз чаз хьана кIандай, диде!
1-аял
Вун себеб яз бахтлу кьисмет,
Жагъана чаз, масан диде!
Чун паталди гзаф зегьмет
ЧIугур я вун инсан, диде!
Кьилетухузвай –1
Чна сегьнедиз, дидейриз шиирар багъишнавай муаллимризни аялриз буюр ийизва!
Кьилетухузвай –2
Сагъ хьурай чи дидеяр,
Чун дуьньядал акъудай!
Хизан, хуьр, кIвал, шегьерар,
Чун сад садав агудай!

КВАСАДИН МАНИ
Яру, цІару пекерин,
Партал алай кас я зун.
Емиш гъидай цуькверин,
Шумал буйдин таз я зун.
-Пагьливан къардаш!
-Лебежан юлдаш!
-Гьазур я вири:
Як, шекер, гъери,
Лапагрин суьруь,
Яцни тум куьруь.
Вилериз ири,
Сарариз кьери,
Вах гудани заз?!
-Ваъ! ГьикІ лугьун ваз?
-Эхь! Я аннамаз!

Мани лугьуз, кьуьл ийиз,
Залай кІубан вуж ава?
Пул, жибиндиз гъил ийиз,
Гун тийидай гуж ава.
-Пагьливан къардаш!
-Лебежан юлдаш!
-Гьазур я вири:
Як шекер, гъери,
Лапагрин суьруь,
Яцни тум куьруь,
Вилериз чІулав,
Ашкъдин ялав.
Вах гудани заз?!

-Лугьузвачни ваз?.
Эхь! Я аннамаз!

Закай жеда пагьливан,
Ви вах гайила.
Езнедин гъил яхъ жуван,
Ширин шуьрбет хъвайила.
-Пагьливан къардаш!
-Лебежан юлдаш!
-Гьазур я вири:
Як, шекер, гъери,
Лапагрин суьруь,
Яцни тум куьруь,
Къекъуьниз жейран,
Рахуниз гьейран,
Вах гудани заз?!

-Вуч лугьун за ваз?
Эхь, я аннамаз!

Лугьуз-хъуьрез къугъвадай,
Эллерин шад рикІ я зун.
Зегьмет пара чІугвадай,
Амалдар кас -сикІ я зун.
-Пагьливан къардаш!
-Лебежан юлдаш!

-Гьазур я вири:
Як, шекер, гъери,
Лапагрин суьруь,
Яцни тум куьруь.
Хам хвейи, хари,
Сив виртни гъери.
Вах гудани заз?
-Твах, я аннамаз!

 МУШТУЛУХДАЙ ВУЧ ГУДА
Иштиракчияр:
Али-стха
Тейли-гъвечІи вах
Вакъи кІвале фида.

Саласа югъ тир,
Цава нур гуз рагъ.
Ажеб аквазвай
Шагьни Шалбуз-Дагъ!
Алахьнавай цав,
ЦІарана цифер.
Тейлиди вичин
Хразвай кифер…

Шадлу яз Али
Хтана кІвализ.
Килигна вахаз,
Хъуьрена милиз.
Эцигна къаблух,
Чкадал вичин;
Са шад хабар гуз,
Хьана ам кІвачин:

-АнтикІа-тІикІ!
ТІвалунал нуькІ!
Муштулухдай
Вуч гуда?!-
Стхадин чиниз,
Килигна Тейли…
Муштулухдай кьил
Акъатдач ерли.
Зарафат патал,
Экъисна хьиз мез;
Майдандиз вичин,
Акъудда шад сес:
-Эгер шад хабар
ГузватІа вуна?
Муштулухдай ваз –
Чи цІару дана!-

А цІару дана –
Дана хьтинди!
Вунни са цІару
Дана хьтинди!
-АнтикІа-тІикІ!
ТІвалунал нуькІ!
Муштулухдай
Вуч гуда?!-

Хияллу хьана
ГъвечІи вах Тейли.
Вучиз шад ятІа,
Къе икьван Али?
Алцумна ваха,
Хъувуна ичІей.
ТІарам кьуна кьил,
Кткин хьиз къечей.
Вахгана жаваб,
Тади квачиз гьич:
-Муштулухдай ваз,
Са пад яру ич!-

-Ви са пад яру,
Ич – ич хьтинди!
Вунни пад яру,
Са ич хьтинди!
-АнтикІа-тІикІ!
ТІвалунал нуькІ!
Муштулухдай
Вуч гуда?!-

АтІун тийиз ван,
Ерли япарай;
Акъатна Тейли,
Михьиз къапарай.
Назик рикІивай
Кьаз хьанач кьарай.
Тейлидай эхир,
Акъатна гьарай:
-Аци-Баци – Аци я!
Али – кьецІи бацІи я!
Аватна ам тІанурдиз,
ЦІегь хьиз Гьажи-бубадин.
Агаж хьана адан кІуф,
Цив хьиз хунин турбадин!-

-Ви Аци-Баци –
Аци хьтинди!
Вунни са кьецІи
БацІи хьтинди!
АнтикІа-тІикІ!
ТІвалунал нуькІ!
Муштулухдай
Вуч гуда?!-

Мад лугьур гафар
Амачир вахаз.
Алидиз кагьул
Жезвачир рахаз.
Хъел гъун паталди,
Стхадизни пис;
Лагьана ада:
-За лугьун, вун кис!!!
Али, Али –
Али я!
Али –
ХъуьтІуьн
Хали я!
Ам са яргъи
КьенцІик ква.
КьенцІин дувул –
Къванцик ква!
Саларбанди
Халидиз,
Мукьвал-мукьвал
Яд гана!
Гачалдан кьил
Кудай рагъ
Акьур хали –
Пад хьана!!!-

-Ви хъуьтІуьн хали –
Хали хьтинди.
Вунни са хъуьтІуьн
Хали хьтинди!
АнтикІа-тІикІ!
ТІвалунал нуькІ!
Муштулухдай
Вуч гуда?!-

Са гъвечІи герен
Акъазна Тейли;
Вич хъилев ргаз,
Хъуьрезва Али.
Нубатсуз инал
ЧІугуна зегьмет.
Хъсан тушни кьван,
ХвейитІа гьуьрмет?
Дуьз кІвалах ийиз
ЭгечІна кьили –
Ширин гафарал
Рахана Тейли:
-Али!
Али!
Чан, Али!
Хуш я за ви
Ван, Али!
Муштулухдай
Ваха ваз;
Гьар къуз
Кьве квар
Яд гъида!
Ийиз верцІи
Хуьрекар,
Сивиз ширин
Дад гъида!
Шад хабардихъ
Дад амаз;
Аман минет,
Фад амаз,
Вуч ятІа лагь
Муш-ту-лух!?-

-АнтикІа-тІикІ!
ТІвалунал нуькІ!
Гзаф шад я
Вах, зи рикІ!
Хурал алай
Значок,
Гардандавай
Голстук!
Аквазвачни
Вилериз!?
Виридалай
Кар алай,
Пионердин
ТІвар алай,
Игит я зун
Эллерин!
-АнтикІа-тІикІ!
ТІвалунал нуькІ!
Зун гьа кимяй
Шад я къе!
Хъсандаказ
КІелзавай,
Месэлаяр
Гьелзавай
Аялрикай
Сад я къе!
-АнтикІа-тІикІ!
ТІвалунал нуькІ!
Вахтунда куьз
Лагьанач икІ!?
Вун паталди
Гатфар ятІа?
Зун паталди –
Гад я къе!
И муштулух
Ван хьана рикІ
Хьана ачух.
Мадни еке
Синериз,
ЭкъечІ, стха,
Виниз тир!
Чи гьар садан
Мурад я:
Вун бахтлу хьун
Азиз тир!
-------------
ГъвечІи дустар,
ЧІалан устІар,
Къе куьн патав
Хтана.
Абур гьанал
Аламаз.
«АнтикІа-тІикІ!
ТІвалунал нуькІ!»-
Лугьур ширин
Гафарихъ
Вил галамаз.

ЛАЙЛАЯР
«Лайлайрин» гъвечIи сценка
Иштирказавайбур 1, 2, 3 лагьай рушар
Пуд руш: СикI, Пехъ, Кьуьгъуьр.
Гьар са рушав вичин нини жеда
СикI:
Тум писидин кул хьитин,
Юкь камари чIул хьитин,
Бул бегьердин зул хьитин,
Зи СикI бала дидедин,
Алад ширин ахвариз,
Зи рикI бала дидедин!
Пудани хордал:
Лай-лай, лай-лай
Ширин бала лай-лай
Алад ширин ахвариз
Дерин, бала, лай, лай!
Пехъ:
ЧIулав цIакул – йиф ятIа?
Лацу цIакул – циф ятIа?
Вун лифрен хва – лиф ятIа?
Дембел бала дидедин;
Алад ширин ахвариз,
Темпел бала дидедин!
Пудани хордал:
Лай-лай, лай-лай
Ширин бала лай-лай
Алад ширин ахвариз
Дерин, бала, лай, лай!
Кьуьгъуьр:
ЧIарар хъуьтуьл кIаз хьитин,
Къизил балугъ, хаз хьитин.
Ашукьдив гвай саз хьитин,
Алад ширин ахвариз,
Кьуьгъуьр бала дидедин;
Алад ширин ахвариз.
Магьир, бала дидедин!
Пудани хордал:
Лай-лай, лай-лай
Ширин бала лай-лай
Алад ширин ахвариз
Дерин, бала, лай, лай!

КУЬРЕ МЕЛИК
Иштиракзавайбур:
КУЬРЕ МЕЛИК – шаир, мазан
1-ХАБАРДАР–Агъа Кранрин къеледин къаравул
2-ХАБАРДАР - Куьрхуьруьн къеледин къаравул
ВЕКИЛ – халкьдин векил
ТИМУР – Манголрин ШАГЬ
БУГЪА – Мангалрин кьушунрин КЬИЛ
ТУБУ – Мангъулрин нуьквер
ЯБУ – Мангъулрин нуьквер
Вакъиа Къухмаз кIунтIал фида. Тимур шагь ваадан кьушундин кьил
ТИМУР-ШАГЬ – Бугъа, чун акъвазнавай чкадин тIвар гьикI я?
БУГЪА – Шагь, Вун сагърай! Чун алай чкадин тIвар кагъаздай аквазвайвал – Къухмаз лагьана къалурнава.
ТИМУР-ШАГЬ – (фагьумда) Къух–маз-Патанбуруз кичIерар гуз эцигнавай тIвар я. Вининай заз цIун гуругар акъатиз аквазва. Абур вуч чкаяр я?
БУГЪА – ЭрчIи патай аквазвайди Куьре вилаятдин меркез Агъа Каран я, заз чиз. Абурузни хабар хьанва.
ТИМУР-ШАГЬ – Гила гъавурда гьатна. Шаир Куьре Меликан ватан, лагь ман! Заз фу авай Агъа каранрикай гзаф кьадар ванер хьана. Яда, инавай техилар кIватIна хутахайтIа, чавай Чин гьукумат, яни Китайни маса къачуз жеда хьи!
БУГЪА – Ваъ, шагь! Куьре Меликан ватан адалай вине ава. Адаз чкадин халкьдин Куьр хуьр лугьузва. Агъа Каран къеледин Кьил тир Лезги лугьудай кас – ам Анин КЬИЛ яз хкягъайди ва гьана авай кьушундизни рагьбервал гузвайди Мелик я. Агъа Каран-еке къеле я. Куьре Мелик аниз еке мярекатар хьайила къвезвайди я. Амай вахтунда ада Аллагьдиз ибадат ийизвалда.
ТИМУР-ШАГЬ – 2-муьштери Квард лугьудай къелени авайди я. Ам гьинал хьиз ала? Къухмаз кIунтIал алай къаравулар кьейила, винелди авайбуруз, чун къвезвайдакай хабар ни агакьарна?
БУГЪА – Сад лагьай суалдиз жаваб – Квард-Нарин келедилай алатайла, кьвед лагьай чкадал алайди я. Квардрин мез чи гъиле ава.
ТИМУР-ШАГЬ – ГьикI? Мусалай инихъ? Квард къеледин?
БУГЪА – Белли, Шагь. Накь ЛукIарик атайбур – Кварддин чIехиди тир Лямета, вичик ва вичин девлетрик хуькуьр тавун патал, чинебан сир гваз атанвайбур тир. Анин дуван чна регьят аквада. Виняй аквазвай цIаяр чун иниз мукьва хьуникай хабар хьайила, къаравулрикай сада, нафтIадин фитIилдик цIай кяйна, амма а къаравул рекьидалди, цIукай хабар хьайи Агъа Крандин, Алидхуьруьн, Векьелрин кIунтIарал алайбуру гьатта Агъулиз кьван хабарар агакьарнава.
ТИМУР-ШАГЬ – Заз чизвачирни лезгияр уях инсанар тирди!? Виняй цIай аквазвай хуьрер яни? Абур къелеяр яни, тушни талгьана, вири терг авуна кIанда. Герек хьи, Куьре – лукIарин яйлах жен. Зегьмет чIугвадай лукIар иниз гъана, викIегь рикIер авай лезгийрикай аскерар кьуна кIанда!
БУГЪА – Вуна лагьайвал жеда, Шагь! Абурун дараматриз чна цIаяр ягъиз, къван-къванцел тадачир, амма са кар ава, Шагь!
ТИМУР-ШАГЬ – Къаб алаз рахамир! Ачухдиз лагь, Бугъа!
БУГЪА – Агъа Карандин КЬИЛ ава гьа, Лезги лагьана. Адаз дагъдин марал хьтин, хаму жейран хьтин Жейран лугьудай тIвар алай гуьзл са руш ава. Ам гьикI къутармишда?
ТИМУР-ШАГЬ – Нуькверриз лагь! Лезгийрихъ са хъсан мисал авайди я, ЧIижерин куьнуь чIурайла, мум – чими авуна, цIурур, амма вирт чIурмир.
БУГЪА- Зун ви гъавурда гьатнач, шагь!
ТИМУР-ШАГЬ – Лезги лугьудай абурун кьил кьена кIанда, ам руш ава гьа, Жейран, ам саламат зал агакьарайдаз лагь, вичив чIугур къизилар гуда!
БУГЪА – Гила гъавурда гьатна. Къе рекье твада за аниз кьушун!
Агъа Каран къеле. Къеледив, кьиле ЯБУ ва ТУБУ нуькверар къведа.
1-ХАБАРДАР – Вужар я? Вуж герек я?!
ТУБУ- Зи тIвар Тубу я! Тимуран нуьквер! Агъадай Тимур вичин кьушун галаз къведалди, къеледин варар ахъайда, Къеледин Кьил, Лезги ава гьа, ам жемятдин кьиле акъвазна, рехъ тирвал гам-халича экIяйна, далдам-зуьрнедив, ширин няметрив, вичин руш Жейранни галаз чи Шагь къаршиламишиз къведа.
1-ХАБАРДАР ¬-ТахьайтIа, вуч ийида? Садра заз куьн дабанар къалура!
ЯБУ – Яда, Зи тIвар Ябу я, вун залайни фейи ябу я хьи! Куьн къеледин кьил Лезги лугьудай касдиз Жейран тIвар алай руш авани?
1-ХАБАРДАР – Ава! Адан тIвар – гъилерин чуьхуьн гватIа яхъ!
ЯБУ – Гьа руш, аш авай сини кьилел кьуна, чи шагьдин къаршидиз къведа. Ам багъишайтIа, шагьди квелай виридалай гъил чIугвадайвал я.
1-ХАБАРДАР – А Виле са вагьрам эцягърай! (Хабардар кьада) Агь, ламран рухваяр! Куьн иблисар тир хьи! Я жемятар, я жемятар! Фад куьн кьилиз са чара ая! Душман атанва къапудал…..(Ам рекьида)
И вахтунда, чинеба кьве касди хабардар кьуна, бамишда. Тимуран кьушунди Агъа Каарандиз цIай яда.
Куьр хуьр. Жемятдиз Агъа Карандиз цIай ягъайди хабар жезва. Куьре Мелика Квард къеледиз хабардар рекье твада.
КУЬРЕ МЕЛИК – Вуч хабар я?
2-ХАБАРДАР – Мелик буба! На лагьайвал хьанач!
КУЬРЕ МЕЛИК – ГьикI за лагьайвал хьанач! Вуч хабар я?
2-ХАБАРДАР- Душман иблисвал гвайди хьана!
КУЬРЕ МЕЛИК – Душманарив гьамиша иблисвал гвайди чизвачирни?!
2-ХАБАРДАР -КьецIи Тимур – мусурман я лугьудай кьван! Агъа Каран къеледиз цIаяр яна, кана ам аладарна! Къеледив гвай аскерар къвезвай чилин кIаникай физвай сирлу рехъ чукIурна. Къеледин кьил Лезги, са кьадар халкьни аваз, мискIинда аваз, абуру цIай яна кана. Аялар, кьуьзуьбур, дишегьлияр ачух майданда кIватIна, абурукай, балкIанрал алай манкъулрин аскерри, чан алай юг авуналда! Гьарай гуж! Им вуч мусибат я!?
КУЬРЕ МЕЛИК – Квард къеледа са шумуд хуьруьн векилрикай кIватIнавай аскерар авайди тир. Абур гьиниз фена?! Вуч ягъалмишвал хьана? МискIиндин кукIвай халкьдиз хабар гана кIанда:
Эй, Лезги халкь, душман винел атана!
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
Им нубатдин завал кьилел атана,
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
И душманар кицIерилай пехъи я,
Къаф дагъларин рагарилай векъи я.
Им гъуцари чаз гайи гьакь-гьакъи я,
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
2-ХАБАРДАР – Ана хьайидин масад я. Квард къеледин кавха Лямет авачирни? Гила ада маса гайи хуьруьз – Лянетан хуьр лугьузва.
КУЬРЕ МЕЛИК – Ада вуч авуна? Камаллу инсан яз аквадай. Вуч хьана?
2-ХАБАРДАР – Ада авурди гуж я. Адалатсузди, вичин девлетар тараш тавурай лугьуз, жемятдихъай чинеба, Тимур-шагьдин патав жасусар рекье туна. А намуссузри Квард къеледин чинеба сирер мангъулриз маса гана. Чпик кямир лугьуз дад авуна. Тимур-шагьди, Квард вахчурла, сифте нубатда Лямет, ахпа чпиз сирер гайи жаллатIар асмишна.
КУЬРЕ МЕЛИК – Вичиз сирер гайибур? Ам – алчахрин ачлах я хьи!
2-ХАБАРДАР- Ада икI лагьаналда: «Вичин халкь ва ватан маса гудай алчахри, серф акатнамаз зунни маса гудайди я! Сифте нубат алчахар терг ийин! Ахпа чи хура акъваздайбур! Заз ванер атайвал, Куьре вилаятда диндин кIвалах буш хьанвалда. Чна ина исламдин хандакIар мягькемдиз яда!»-лугьузвалда кьецIи Тимура!
КУЬРЕ МЕЛИК – Агь вуч акъатай чкадиз цIай аватуй! Диндикай хабар авай фасикьди, и кьадар инсанар телефдани?! И кьадар шегьерар, къелеяр, хуьрер терг ийидани? Са гунагьдинни иесияр тушир малаикар тир аялар, абур хайи дидеяр, кьуьзуьбур цвелер гатазвай ратIра туна, балкIанрив кIур гуз туна, инад ийидани? Аллагьди ягъуй вич!
Рак ахъайна, Тимур, Бугъа, Тубу ва ЯбумискIиндиз къведа.
БУГЪА- Мелик! Жуван кьве тIуб алай сив – капаш эцигна хуьх! Вуч чIуру гафар акъудзава вуна чи Шагьдин тIвар кьаз!
ТИМУР-ШАГЬ. Адахъ агакьнавай хабарар тапанбур я, Бугъа. Куьре Мелик, чаз Ви арифдарвиликай малум я. Вунни динэгьли михьи ксарикай сад я. Чаз чида, и вагьши лезгияр вавай чIалал гъана, мусурманар ийиз алкьзавач. Лезгияр-гафар акатдай милет туш! Абурухъ галаз турунал рахана кIанда.
КУЬРЕ МЕЛИК – Куьн вужар я?! – (МискIиндин тахтунай ивичIда)-Мусурманар яни? Мусурманар хьайила, квехъ салам-калам авайди тушни?
ТИМУР–ШАГЬ – Ашгьаду анна, Ла иллагьи илаллагь, ва ашгьаду анна Мегьамедан Расуллулагь! Гила салам гайитIа, Куьре Мелик, вуна кьабулдачни?
ЯБУ–Шагьдин вилик метIерал акъваз!!! Алчах! Ийизвай гафар аку!
ТИМУР-ШАГЬ-Тади къачумир, Ябу! МетIерал акъваз тавуртIа, ам зи вилик, гъуьлягъ хьиз, хур галчIуриз къведа. Куьн кис! Гьелелиз зун шагь! Мелик, ваз Куьре вилаятда авай гьуьрметдикай заз хабар я. Вун кьиникь – заз цвег кьейидайни туш. Амма за квевай ийизвай тIалабун масад я. Куьн еке шаирни я, динэгьлини. Куьн михьи пIир тирдини заз хъсан чида. Вуна Куьре агьалияр кIватIна, абур дуьз гъавурда тур. Яни, Тимур-шагь – ракьун беден авай, асландин рикI авай, сабурла, рагьимлу ва адалат гвай кас я лагь. Халкьар вахъ ва ви гафарихъ ягъада. Чнани вун рази тавуна тадач.
КУЬРЕ МЕЛИК – Вун мугьман тиртIа, зун гьа саягъда, инсанвилелди рахадай. Амма вун душман яз атанва. Захъ Аллагь ава. Квехъ Аллагь авайбур туш, куьн гъилер ва намусни кваз ивиламиш хьанва! Аллагьваранар!
ТУБУ - Туб астахфир ая, Мелик! Им гьуьжетдай чка туш, минетдай чка я.
ТИМУР-ШАГЬ – Аллагь – Зун я, Куьре Мелик! Ван къвезвани квез!? Зун!
КУЬРЕ МЕЛИК – Вуна хьиз, Фергъаванарни чеб аллагьар я лугьуз къекъвейбур я. Ви эхирни хьанвай хьиз аквазва заз.
ТИМУР-ШАГЬ – Вилер акъуд! Ийизвай гафар аку! Адан вилери зун чIемерукдин хьелери хьиз язава! Вилер акъудна, а тIуьквенриз цIун мурз це! Аку садра! Хъсанвилин буба кьенвайди я лугьуда. Зун аку! Дуьньядин са пай муьтIуьгъарнвай. Им аку! Куьре Мелик! Ви Куьрединкай низ хабар авайди я! Ахмакь лезгийрин кьил, регьбер! Куь лезгияр, декьенамаз муьтIуьгъ тежедайбур я лугьуда. Дуьз гафар я кьван. Лезги лугьудай миллетдин векил – сифте кьена кIанда, ахпа адав рахаз регьят я. ЦIай ягъа, вилер акъудна! Дуьньяни кваз мичIи ая адаз.
2-ХАБАРДАР - Инсаф ая, шагь! Куьре Мелик малаик хьтин инсан я, куьн Аллагьди жазаламишда! Адак кямир! Инсаф!
ТИМУР-ШАГЬ – Сифте нубатда, и элуькьзавайдан кьил атIутI! Ахпа Куьре Меликан гьахъ гьисаб!-Тимур-шагь Бугъа галаз экъечIда, Тубудини Ябуди Куьре Меликан вилер акъудда.
КУЬРЕ МЕЛИК – Эй, Аллагь! Вуна эхмир!
Лекьре чилер чалдач, гъуьрчда къушарал,
Чеб сад тушир, экъечIнавай лужарай.
Инсан хьухь вун, кIан жемир затI авачир.
Вичихъ ви ял, ви кардин хатI галачир.
МискIиндин зиндандай, шашкайралди дагу гатана, вилини цIару авунвай, вилер акъудна, каш ганвай, амма муьтIуьгъ тахьанвай Куьре Мелик акъудда.
ВЕКИЛ – Я залум шагь – КьецIи Тимур, на авурди гуж хьана хьи!
Я Аллагь ви, эхир-пехир,
Хьурай залум, шагь Тимурлен!
Хъвайи халкьдин иви – чехир,
Авайд туш вахъ ягь, Тимурлен!
«Куьре Мелик авур буьркьуь,
Течир диде, вах, Тимурлен!
Дар хьурай ваз рекьер гьяркьуь,
Беден кьурай къах, Тимурлен!»
КУЬРЕ МЕЛИК –
«Аллагьдин эхдач ихьтин зулумар!
Сад амай кьван терг хьурай куьн, залумар!
Кьушун галаз уьмуьр гьалдай залумрин,
Эхир жеда элдиз ийир зулумрин!
КIаму эвез ийидач гьич са вацIни,
Халкь галачиз кьиле фидач са касни».
Сегьнедиз Куьре Меликаз бахшнавай шиирар гваз, адаз бахшнавай мани ва музыка гваз экъечIиз, са-сада лугьуда, манидалди акьалтIарда.

ТАПАН САВДА
Иштиракчияр:
КЬУЬЗЕК
ЛАМАТІБЕГ
КЪУЧИ
УГЪРИ
Базар. Садбур чпиз герек затІар къачуз, муькуьбур, гвай затІар маса гуз савдада ава. Крчара тунвай шуькІуь мерездин кьил кьуна, чандик гьал кумачир яхун кал гваз акъвазнавай. Муьштерияр, кализ тамашиз, кал жагъайдавай хабарни такьаз, пІузуррикай хьиз хъуьрез эляйсзавай.
Кьуьзек. Чан балаяр, кьуьзуь бубадиз са куьмек ая. Бубадал налукар вегьена, финагантди къвез, кІвалин чилик кумай эхирмжи канаб рухни кваз вахчуда лугьуз, кичІерар гузва. И кал кІандай сад хьанайтІа, сад-вад манатдин ужузни гудай.
ЛаматІбег. Кал жагъайдакай хъел атана. Я халу, им гьи къайдадин савда я вуна ийизвайди? Ваз базарар акурди тушни?
Кьуьзек. Хъуьруьн кваз. Базардиз къведай мажалар авайди яни чаз? Маларихъ галаз къарагъиз, колхуздин кІвалахал физвайди я, маларихъ галаз – ксузвайди.
ЛаматІбег. Базар – им сада сад алдатмишзавай чка я, халу. Авайвал лугьуникай вуч файда ава? Вун низ язух къведа? Эгер, и хурхъ хьиз кьурана, кІарабрал жукІум аламачир садакьа маса гайитІа…
Кьуьзек. Садакьа?
ЛаматІбег. ГьикІда и авамдакай? Ам за гайитІа, адахъ къачур пулуникай заз пай авани?
Кьуьзек. Са пай ваз гайила, заз вуч амукьзава?
ЛаматІбег. Валлагь авам халу я. Заз пулунин са пай туш кІанзавайди, процент чидани ваз?!
Кьуьзек. Персенг вуч я?
ЛаматІбег. Я халу! Персенг ваъ, заз къачур пулуникай на гьикьван гуда?
Кьуьзек. Чан хва, эгер вавай и кал зи чандилай алудиз хьайитІа, налукдин пулни, къаридин булушкадин харжи хкатайла, амай кепекар чна пайда. Ви гуьгъуьна хийирдин дуьани жеда. Рази яни, хва?
ЛаматІбег. Вун са кІус яргъал хьиз акъваз, епини кьил зи гъиле гице. ада вичин саягъда гьарагъиз башламишна Гьуьрметлу савдачияр. Эгер квез дамазлух паталди кал къачуз кІан хьайитІа, Куьн садра и мирг хьтин гьайвадиз тамаш! Кал туш гьа, гъеридин некІедин булах я. Ихьтин женнетдин гьайван квез къияматдин юкъузни жагъидай туш! Куьн садра тамаш е!
Къучи. Куьн гузва вуна а садакьа? Адал алай гьал вуч я? Базардиз гъидалди кьванни адал са кІус мешреб гъиз жедачирни?
ЛаматІбег. Мешребар гъиз, ам тахьайтІа муьштерида авай руш тирни? Садакьадиз гуз гьайиф тир. Адал алай гьал лугьузвани вуна? Дугъриданни, адал алай гьал акурла, душмандизни кваз язух къведейди я. Анихъ себеб ава. И мирг хьтин гьайванди, йисан къене кьведра Даная хазва. Нек лагьайтІа, ваз къачурла аквада, ичІи гъери я. Алафарни артух недай гьайван туш, са гъапавай алафар адаз нисиниз вегьейла, пака гьа чІавалди 2-муьштери жеда.
Угъри. Вун а кьадар тарифар ийизвай некІедин булахар квай садакьа гун вучиз ийизва? Тадай ман эбедлух я!
ЛаматІбег. Гудачир гьа! Аялар чІехи хьанва. Абуруз мехъерар авуна кІанзава. Рушни гуз гьазур жезва. ТахьайтІа, ихьтин хийирлу гайван за гъиляй акъуддайни, хванахва?!
Къучи. Лагь ви малдин къимет!
ЛаматІбег. Вад виш манат!
Къучи. Пара лугьузва вуна. Яб гузни уьзуькъара я. Базардавайбур хъуьреда зал. Эхир къимет лагь!
ЛаматІбег. Мал – иесидин, пул – савда ийизвайдан. Ашкъи ава – къачу, тахьайтІа, базардик савда квачиз туш. Вун тахьуй, са ви ранг алай масада къачуда вичиз некІедин булах! Кал туш гьа, датІур тІили я. Йисан и кьилелай башламишна, кьил кьилел хкведалди нек квайди я адак.
Къучи. Гар акьурла пеш хьиз зарзазвай ам ни къачуда?
Угъри. За къачуда ам! Хванаха, на ам заз куьн гуда?
ЛаматІбег. Ваз – агъзурдай, хванахадин хва хванаха!
Угъри. Заз вучиз багьа гузва?!
ЛаматІбег. Вучиз лагьайтІа, и касдиз за вад виш манатдай гузвайла, вуна атана къвалалай, «Заз це»-лугьуз, и касдин савда чІурна! Гила зи малдиз савдачияр гзаф хьанва, гьакІ хьайила, адан къимет хкаж жезва. Квез и гьайвандин къенивал акунвач гьа! ТІуьдалай алава яз гузвай хийир акуртІа, куьн тІуб сара кьуна амукьда. Вичин чандиз кІусни харжи тийиз, вири иесидиз, вичихъ галай данадиз гузва. Гь кимяй ам яхун кІир хьанва.
Къучи. За гуда ваз агъзур манат! Ягъа гъил!
Угъри. Къучидиз Вуна адаз агъзур гузватІа, за агъзурни вад виш гуда!
Къучи. Кьве агъзур гуда за ви хъиляй!
Угъри. За кьведни вад виш гуда!!
Къучи. За пуд гуда!!!
Кьуьзек. Калин тарифар авурла, югъуна, ам инсанрин кІвачерин арайра калин кьилив хъфида. Яъ! Я ахмакь зун, ихьтин нек квай, йисан къене кьведра данаяр хадай, гузвай некни ичІи гъери тир и мирг хьтин кал за вучиз гузвайди тир?! ЛаматІбегез Я дуст кас Ахьтин хийир гузвай кал маса гуз – зун ахмакьрин ахмакь я хьи! Гудач! Заз амукьрай!!
ЛаматІбег. Япал кІуф эцигна, явашдаиз Ваз вуч хьанва, я кьуьзек? Кал гунал пашман хьанвани?
Кьуьзек. Ихьтин мирг гуз зун дели хьанвани? Зав къала еб!
ЛаматІбег. Квез аквазвани вуч авунатІа? Лагьай гъилди къачун тавуна, гила иеси ни рекьив гъида? Кьуьзуьдаз чинеба Ша, вун Аллагьдиз килиг! Савда чІурмир. Са гъвечІи геренда кис хьухь!
Угъри. Кьуд агъзур гузва, це кьуьзек!
Къучи. Валлагь, ви хъиляй за ам вад агъзурни гана, къачуда!
ЛаматІбег. Гьуьрметлу дустар! За квез къведай базардин юкъуз и кал ава гьа, гьам хайи дие кал гваз хкведа. И сеферда чна кьуьзекан яшариз гьуьрмет ийин. Савда куьтягь хьана. Яхъ гъил, зи дуст Къучи! ЧІарчІи кьилиз хийир гудай мал хьурай ваз! Къучи, калин ебни кьуна, хъфена.
Кьуьзек. Кал тушир гьа! И чІал чидайтІа, за ам гудайни?
ЛаматІбег. На а махар низ ахъайзавайди я, кьуьзуь чакъал!? Зун хьанчиртІа, ам гуз алакьдайни валай? 2-муьштери чи кьведан меслят гьихьтинди тир?! Савда авуниз гьахъ авайди тушни?
Кьуьзек. Авайди я, амма вуна заз гьикІ лагьанай? Базар – сада сад алдатмишдай, тапарардай чка я лагьаначирни? Вуна Къучи алдатмишна, за -вун. Кьилера кьил хьанани?
ЛаматІбег. АкІ ятІа, кьуьзек, пул гьелелиг зи жибинд ава. Фена гила арза ая. Килигин чун, ам ви кал тир лагьана ни тестикьардатІа. Ваз хьайи хийирдикай зи гьахъ гуз кІанзавачтІа, зазни вав кепекни ахкуз кІан туш! Кикя кІвализ! Кал гайиди зун я, пулунин иесни зун я!
Кьуьзек. Ваз вуч гьахъ кІанзава, ширин хва?
ЛамтІбег. Гьан, гила вун дуьз икьарардал атана. Фадамаз гьакІ лагь ман! Заз – пул! Гьатнани, кьуьзек гъавурда?
Кьуьзек. Агь чан хва! Ваз захъа авай кьван дердияр акуртІа, вуна вичинарни экъетІна, заз куьмек ийида. Налукар – сад, руш гун – кьвед, гадайриз мехъерар авун – пуд.
ЛаматІбег. Я кьуьзуь кас, пул вахъ авач, вахъ вуч ава? Руш авани?
Кьуьзек. Рушни ава захъ гадаярни!
ЛаматІбег. Гадаяр ви Аллагьди хуьрай! Амма вуна хьиз алдатмишай инсан икьван чІавалди заз акунач. Ви язухдай авур кар тир за им. АтІана ви бахтуни! Белки зи бахтунин атІун. АкІ ятІа, руш заз – свас жеда, зунни ваз – езне! Гадайриз чна и кал гайи пулунихъ са вижевай мехъер ийида. Рази яни, кьуьзуь буба, яранбуба!?
Кьуьзек. Кьуьзуьни я, разини! Рази я зун, рази я! Кьуьл ийида
ЛаматІбег. Ни лугьуда кьуьзуь я?! ГъвечІи хуьруьн къази я!
Кьуьзек. Савда туькІвей вахт я им!
ЛаматІбег. Крар туькІвей бахт я им!
Кьуьзек. Кал гулайла базардай, езне жагъун квяй я заз?
ЛаматІбег. Таб авуна, базардай свасни жагъун квяй я заз?
Кьуьзек. За авурбур тапарар!
ЛматІбег. Кьиф тукІуну – афарар.
Кьуьзек. Тапан савда – таб хьана!
ЛаматІбег. Арадлай заз – паб хьана!
Кьуьзек. Яб гайидай – аферин!
ЛаматІбег. Ахварар хьуй квез ширин!

ХВАНАХАЯР
Иштиракчияр:
Хванаха Али,
СтIалви Мегьамед,
Къари Пери,
Гада Иса.
Пери. Я къужа! Къе пакамалай чи бубухар квай чи кIекре гьарайиз, вич хъиткьинарзава. Аквадай гьалда чаз мугьман кьисмет жеда.(къецел экъечIда)
Къужа. Я къари, мугьманар хьурай чи кIализ къведайбур. Ам са бахт тушни мугьман атун!?
Гада. Дах! Мугьман – ваз, муштулух – заз! (хци, тIирипIар ягъиз, кьуьл ийида)
Къужа. (пелел гъил эцигна, тамашда) –Алад, чан хва, мугьман къаршиламиша! Адан балкIан, тухвана атIа векьерин маркунихъ ягъа. Я къари! Им гьиниз квахьнай и арада? (вил экъуьрда)
Къари. Гьай! Зун фейи са чкани авач. Зун ина ава, я чан къужа. (къецелай суса чрай фу авай кур гваз хкведа)
Къужа. Валлагь, залумдин руш, ваз чилерикай хабар хьайи хьтинди я. На лагьайвал хьана. Алад, тадидаказ чаз са хуьрек ая!
Гада. (бубадин патав каш-кашув агакь тийиз хьтана) Да-дах! Хва-на-хади балкIан гатазвай къайда акуртIа.
Къужа. Вуч хьана!? Сабурдив лагьа кван!
Гада. Вун садра и дакIардай килиг! Гьаятда хванахади балкIан гатазва!
Къужа. Яда! Я Али!! Ви а гьайвандив вуч гва, вун зи кIвализ далудаллаз гъайи?!
Али. Агь, я къадаш Мегьамед! Ваз и садакьадик квай угъраш хесетар акуртIа,
Къужа. Акъваз кван! Хьун вуч авуна? Къведай рекье атай дуьшуьш-затI авани?
Али. Ваъ, я Аллагь рази хьайиди! Аватна, гъил-кIвач ханайтIани заз икьван къайгъу жедачир. Зун, и садакьади ви чина уьзуькъара авунва! (са кьве къирмаж вегьен хъийида)
Къужа. Сабур ая кван. Садра заз сабурдив лагьа кван, вуч хьанатIа?
Али. (сас илисна сарал)
Вуч лугьун ваз хванаха?
Нисидин кьве цел авай,
Хперикай хкудай.
Са кьеч ацIай виртни гвай,
ЧIижеривай къакъудай.
Гъизвай затIар мад за ваз,
Гьисабин, дуст, тIварар кьаз.
Гваз къвезвай тир фад за ваз,
Вич кьван залан патар кьаз!
Пар акурла, кIур цавуз,
Акъудиз, зун гьелекна!
Ша, и хесет хкудин,
Чна кьведа куьмекна!
Къужа.
Агь хьанач хьи, хванаха,
Абур жедай крар я.
Рахаз течир, мез авай
Гьайван гатун зарар я.
Вун чи патаз ша, ЦIийи Йис!
Али.
Шумуд сефер ичIи гъил,
Къвез хъфида кIвализ ви?
Агь садакьа, тумни кваз,
Ракъурда за чилиз ви! (къирмаж вегьеда)
Къужа.
2-муьштери я гатун! Гьелекмир!
Ам акьулсуз лам ятIа!
Инайни пар герек туш
Ягъун адаз, хам ятIа!
Али. (кьенерар хванахадин гададив вугана, мугьман кIвализ къведа) Салам алейк, хванаха!
Къужа. (къужахра гьатда) Ва алейкум салам! Ацукьа кван! (кьведни хуьцуьганрал ацукьда) Вун хвашкалди!
Али. Сагъ хьурай, мегьамед дуст. Валлагь-Биллагь, ви хизандин чина зун бегьем уьзуькъара хьана. Им шумудра хьурай!? Садакьади зун суьретдай вегьезва.
Къужа. Жедай крар я, хванаха. За ваз са хъсан меслят къалурин: къенлай кьулухъ, эгер ваз ви балкIандик квай чIуру хесетар хкудиз кIанзаватIа, ам жуван кIвале амаз гатут! Вун, заз чидайди гъавурда акьуна. Абур куьлуь-шуьлуяр я. Вун гьикI ава лагь заз? Къаридин кефияр гьикI я? Гелкъвез жезмани?
Али. Абур вири хъсан я. Саламар рекье тунвай квез цавар-чилер ацIай кьван! Аяларни хъсанзава.
Къужа. Ракъурай вичин чанни сагърай, абур гьанай иниз гваз атай ви чанни! Къари, хуьрек гьазур хьанватIа, чун нез гьазур я! Гъваш вуч аватIа!
Али. Агь, ви чан сагърай! Хванаха туш е вун, ичIи къизил я!
Къужа. (Суфра гъана, экIяйна, анал недай ва хъвадай затIар эцигда.) Къари, акI жедач! Чун стIалвияр я. Хванахадиз, ичIи гъилди атана лагьана, ичIи гъилди рахкурдай адет туш. ТIуьрай зи хванахадин аялри! АцIура адан балкIандал алай ичIи гьебеяр! ИчIиз рахкурун мешреб туш. АцIура! (къари экъечIда)
Али. Пагь! Ам за хъфенамаз вердишар тавуртIа, зун итим туш!
Къужа. Са бисмиллагь ийин чна.
Али. Гададиз са бармакдин хцикьи, къаридиз сунн гуьлуьтар, ваз, зи играми дуст….
Къужа. Заз вун зи тавханадиз атун – им виридалай багьа савкьват я, хванаха! (рекье гьатда)
Али. Де мад сагърай!
Къужа. Югъур хьурай! Саламар твах чи патайни!
Къари. Чи патайни!
Гада. Зи патайни!!!

ЦІИЦIАЛИ
Иштиракчияр:
ЦIИЦIАЛИ
НАЗИР
ПЕНКЕР
ВЕЗИР
ПАЧАГЬ
КЬАМАТI
ФАЙТУНЧИ
ШАМАТI
ФЕКЬИ
ЛАМАТI
АВТОР
Сад лагьай шикил
ЦIицIалидин папа кIвалелай кул элягъиз,
мани лугьузва:
ПЕНКЕР
ИкI недай фу зегьримар хьуй,
Зун цIивиндин фура ава.
Кесибвилиз цIай аватуй,
Зун нянедин хура ава.
(КIвализ ЦIицIали хуькведа. Ада вич хтайдакай малумвал гуз рак гатада.
ЦIИЦIАЛИ
Салам алейкум! (Папа, ван тахьай кьиса авуна, вичин къаб-къажах са-садахъ ийида). За ваз салам ганай, я паб! Ана гьикI хьана? Ваз ни вуч лагьанва!?
ПЕНКЕР
Зун жагъайдан зун кьий! Ви кьил кьуна, зун киме гьатна хьи!
ЦIИЦIАЛИ
Я залумдин руш! Вуч хьанатIа чазни лагь! Ви ламраз ни човш лагьанва?
ПЕНКЕР
Кьвед лагьай шикил
Къе зун савдагар Межид кьейи чкадиз фенвай.Садра вун ацукь, (хъуьцуьган вугуда.ЦIицIали ацукьарда) Ахпа егь, Кьейи чкада Межидан Шаперидилай алатайла кIвале са касни авачир. За лугьунар ийиз, адан папа Межидахъ йикьер ийиз башламишна. Са сятинлай хьиз пачагьдин назирдин Бике атана. За адаз чка Гана. Жув са тIимил хьиз а патахъ хьана. Ахпа и кIвализ чи хуьре авай кьван карч алайбурун папар къвез кIвал ацIана. Вун и арада зун гьиниз акъатна лагь е?!КIвалин ракIарив! Фагьумайла, и хуьре, гьатта чи вилаятдани кваз валай усал кас авач. Виридахъ авай девлет вахъ авач. КIел кьванни ая. Иналлай тупIал фекьи кьванни тахьай, за вак фу гьикI неда? Фекьидин паб – мийитдин кьилихъ ацукьна, ясинар кIелдайди, фекьи–дуьадал «Фа…тягь» ийидайди. Зун ракIарин кукуцIулдал ацукьдай паб яни? Аллагьдивайни эх жедай гуж туш. КIелда вуна - кIелда, кIел тавуртIа, зи куьч-кумани гваз зун и кIвалерай терг жеда!
ЦIИЦIАЛИ
Акъваз кван, я паб! Сабур ая. Чнани фагьум-фикир ийин.
ПЕНКЕР
Са фагьум-фикирни авайди туш. Зи гаф – гапур я. За лагьана – на авуна. ТахьайтIа, вассалам, шутI тамам!
ЦIИЦIАЛИ
Мад вучда? Ваз закай кIелайди хьана кIан хьайила, кIелда ман, паб!
Пуд лагьай шикил
(Угъирийрин пен)
ШАМАТI
Ламра къазанмишайди–ламраз гайитIа, иеси гишила рекьида.
ЛАМАТI
Вун квекай рахазва, кьей хва! Гъиле авай къизилар авай турба и чархук вахтунда кьванни чуьнуьх.
ШАМАТI
Пачагьдиз чун чир хьайитIа, пудан гарданарни галуддайди я.
(угърийри, чуьнуьхай пачагьдин хазина чархук кIевирда. Чпел шак тефин патал, кимел хкведа.
ФАЙТУНЧИ
Я жемятар! Квез за са цIийи хабар гун! Сенфиз чи пачагьдин хазина атIана, анай къизилар чуьнуьхнава. Пачагьди, угърияр вужар ятIа чирай касдиз, еке багъиш гузва.
ФЕКЬИ
Адахъ вири крарай кьил акъуддай назирар, вазирар авайди я эхир. Абуруз вуч авуна къуллугъар, дуллухар гузвайди я?
ФАЙТУНЧИ
Ваз Аллагьди хатур аватIани вун рахамир ман, чан фекьи. Вакай авай хийирарни чаз чизва. Кис кьванни ая ман!
НАЗИР
Чахъ авай дафтIарар чна гъилелай авуна, амма жагъанач.
ВЕЗИР
Угърияр цIийибур я. Абурун илимдай чи кьил акъатзавач.
ФАЙТУНЧИ
ЦIицIалиди кIелер авуна хтанвалда. Мад адалай гъейри чи патара, цIийиз кIелна хтай кас авач.
ФЕКЬИ
АватIа, чна адаз лугьун. Гуя, пачагьди лагьанва, пуд йикъан мундатда, адан хазина чуьнуьхайбур жагъурайтIа жагъурда, тахьайтIа, чна пачагьдив вичин гардан ягъиз тада.
НАЗИР
Дуьз лугьузва фекьида!
ВЕЗИР
Алад! Файтунчи, фена чна лагьайвал ая. Анжах-пуд югъ!
Пуд лагьай шикил
ЦIицIалидин кIвал.
ЦIИЦIАЛИ
Вуна авур кIвалах я им, паб! КIела, кIела лугьуз вуна заз югъ ганач. Гила жагъура угърияр!
ПЕНКЕР
Абур жагъурун са акьван четин месэла туш хьи! Вуна ийидай кIвалах за лугьун ваз. Ваз пуд йикъан муьгьлет ганвани?
ЦIИЦIАЛИ
Гьан?
ПЕНКЕР
Нянихъ къавун чIередал ацукьна, чукIулдал чкал аладариз са-са ич неъ. Гьар ич тIуьна куьтягь хьайила, виридаз ван къведайвал «Сад», ахпа «Кьвед», ахпани «Пуд» лагьана кIевиз гьарагъа. Ахпа лугьуда за ваз вуч ийидатIа.
ЦIИЦIАЛИ
Сад!
ЛАМАТI
(чинеба са пипIехъай) Чакай ЦIицIалидиз сад чир хьанвай хьтинди, гадаяр! Белки ЛаматI ятIа?
ШАМАТI
Чир хьанватIа, кьей хва, ам вун я. Алад, минет-суьнет ая!
ЦIИЦIАЛИ
Къвед!
ЛАМАТI
Чакай мад сад чир хьана,
ЦIИЦIАЛИ
Пуд! (Вичихъ къуват амай кьван гьарайна ЦIицIалиди)
КЬАМАТI
Ша, кьей рухваяр! ЦIицалидиз гьинай чир хьана чун пуд авай чIал. Чна пудани са минет ийин. Ам чи гъавурда гьатин.
Кьуд лагьай шикил
ЦIицIалидин кIвал. Угърияр са-сад, Салам гуз къведа ЦIицIали, паб.
КЬАМАТI
Салам алейк, ЦIицIали!
ЛАМАТI
Ваз и чIаван хийирар хьуй, ЦIицIали!
ШАМАТI
Квез кьведазни саламу алейкум,къуншияр!
ПЕНКЕР
Ша, илиф! Са тике фу не, къуншияр!
ЦIИЦIАЛИ
Я къуншияр, куьн лагъ алай юкъуз лампа гваз къекъвейтIа, чи кIвализ акъатдайбур туш. Хийир-хабар!?
ЛАМАТI
Валлагь къунши, чавай тахсиркарвал хьанва. Чаз чида, на сад, кьвед, пуд лагьайла, чун чир хьайиди. Аллагьдин хатурдай, чун пачагьдин гъиле вугумир.
ПЕНКЕР
Я ЦIицIали, къуншийрин язух я. Жува фена лагь, пачагь вун сагъ хьурай. Ви квахьай къилилар заз жагъанва, абур сенфиз жинерри тухвана.
ЦIИЦIАЛИ
Куьппея угълияр! Квез пачагьдив зи кьил атIуз кIанзавани?
Пудани
Ваъ, я чан чIехиди! Ша, чна ваз къизилар алай чкани къалурда.
ЦIИЦIАЛИ
За куьн угъривилиз вуч ийин, итимвилелди хиве кьуниз вучин. За куьн пуданни пачагьди гарданар ягъиз тадай хьи!
ЛАМАТI
Чан чIехиди. Чи аялар язух ша. На адаз жинерри тухвана лагь
Вад лагьай шикил
ПАЧАГЬ
Алад! ЦIицIалидиз ша лагь. Угърияр жажанватIа, чна угърийрин суд ийида, жагъанвачтIа, чна вичин суд ийида.
ВЕЗИР
Пачагь, Вун сагъ хьурай. ЦIицIали вич атанва.
НАЗИР
Эвер гудани?
ПАЧАГЬ
Ша лагь!!!
ЦIИЦIАЛИ
Пачагь вун сагъ хьурай. Зун атанва.
ПАЧАГЬ
Угърияр жагъанвани?
ЦIИЦIАЛИ
Жагъанва, пачагь. Угърияд туш ви хазина атIанвайбур.
ПАЧАГЬ
Абур вужар я? Къизилар кьванни жагъанвани?
ЦIИЦIАЛИ
Абур жинерар тир, пачагь. Хазина алай чка жагъанва. Ша, ви векилар захъ галаз атурай. За къалурда.
ВЕЗИР
Валлант, пачагь, ЦIицIалидиз чир хьана.
НАЗИР
Чна адаз са хъсанвал авуна кIанда.
ПАЧАГЬ
Къуй, ЦIицIали зи везиирин чIехиди хьурай! Ша, ЦIицIали! Чун шадвал ийидалди, и багъда къекъвен.(сейр ийида)
ВЕЗИР
ЦIицIалидиз са суал це кван, пачагь. Эгер ада и суалдизни дуьз жаваб гайитIа, адан чирвилиз гаф авач.
ПАЧАГЬ
Лагь куван, ЦIицIали, зи гъиле вуч аватIа!?
ЦIИЦIАЛИ
(Вич-вичивай квахьна) Гиле гьич. Кьена ЦIицIи! ПАЧАГЬ
(Гъил ахъайна килигайтIа, пачагьдиз вичин гъилевай цIицI кьенвайди акуна.) Валлагь, ЦIицIали, вун виридалайни чирвилер авай инсан я. Къенлай кьулухъ, зи хазинадай ваз виш манад къизилдин пул ава. Жуван кеспи ая. Лазим атай вахтунда за ваз эвер гуда!
АВТОР
Валлагь, дустар! ЦIицIалидин тIвар майдандиз акъатайдалай кьулухъ, адаз чир жез кичIела, а вилаятда садан мад угъривилер хъувуначалдай. Абур- гьана амаз, зун куьн патав хтанва, азиз тир дустар!

ОБЩИЙ ЗНАМЕНАТЕЛЬ
ВА Я ВУН НИ ПАБ Я?
Иштиракзавайбур:
Али – кІвалахик квачир куьчегезен
Тейли – Алидин свас, Гьажидин гъилик туьквенчи
Вели – Алидин дуст, куьчебацан
Вакъиа чи йикъара кьиле физва. Кар-кеспи авачир дустари, гагь садан кІвале тІуьн-хъун тешкилзава, гагь – масадан. Алидин кІвал. Кьве дустунин вилик, недай затІарилай хъвадайбур пара ква.
Вели: Яда Али, вун бахтлу касни я, бахтсуз касни.
Али: Ваз квелди чида?-
Вели: Ша, чна и истикІанар – ви бахтлувилин сагълугъдай хъван! Ахпа. (хъвада)
Али: Бахтсуз квелди ятІа лагьа кван!
Вели: Лугьудани?
Али: Лагь!
Вели: Хъел текъвез я гьа!
Али: Къведач.
Вели АтайтІа вуч ийиз хьурай?
Али: Са гьуьндуьшка, литри эрекь-жерме!
Вели: Де хъсан, Лагь кван заз, ви фамилия гьикІ ятІа?
Али: Зи фамилия чизвачни ваз, хва декьейди?! Алиев я, Али!!!
Вели: Ви папан фамилия гьикІ я?! (ам вилер экъисна Алидиз тамашда)
Али: Гьажиева.
Вели: Вучиз? Адан Алиева тахьана, Гьажиева хьанва? Де хъсан. Ада гьина къуллугъ ийизава?
Али: Ам бубадин фамилиядихъ галама. КІвалах Гьажиев Гьажидин гъилик, туьквенчи я.
Вели: Гьажидин фамилия гьикІ я?
Али: Гьаданни Гьажиев. Ну и что?! Муьгьтел жедай вуч ава кьван?
Вели: Ам ви паб хьайила, ви фамилиядихъ тахьана, Гьажидин фамилиядихъ куьз гала?
Али: Адан капративдин техникум куьтягьайла, диплом ва паспорт бубадин фамилиядихъ галама.
Вели: АкІ хьайила, лугьуз жеда хьи, Тейлидиз вахъ ихтибар авачиз фамилия кьабулнач. Ам ви пабни туш лагьайтІа жеда.
Али: Зи кІвалевай паб, кьей хва угъраш, зиди тахьана, ниди жеда?! Гьажидин?!(хилер къакъажда)
Вели: За лагьаначирни, хъел текъвез я. За жуван гафар тестикьардалди эх ая ман.
Али: Тестикьар тавуртІа, ваз зи хесет чизва кьван. Лагь!Ахпа рахада зун!
Вели: Садлагьайди, фамилияр Гьажиевар я, кьведлагьайди, Тейли – Гьажидин гъилик кваз кІвалахзава. Пудлагьайдини…Гьажидивай, ам зи фамилиядихъ галай гьалаллу паб я лугьуз жеда. Ахпа вуч ийида на?
Али: Суд-дуван гьинава? Гьахъ-дуван амачни?
Вели: Суддини, я хва сагъ хьайиди, – пул гзаф авайдан пад хуьдай адет я.
Али: Бес чи аялар? Чаз кьведаз хьайи кармулар! Абуру хайи бубадин пад кьадачни?
Вели: Садлагьайди, абур ви хайибур туш кьван!
Али: ГьикІ?! Зи хайибур тахьана…
Вели: Абур папан хайи аялар я, вавай лугьуз жедай «хвейи аялар» лугьуз. Абур на ваъ, вун хуьзва.
Али: Зун вутІ?!
Вели: Я ахмакь, аялриз кІанзавайди девлет авай буба я. Вакай вучда буба хьана?! Куьчебацан.
Али: Зун-куьчебацан, вун куьчегезен. Кеф чаз кьведаз, кьей хва!
КІвализ, кьве гъилик кьве сумка кваз Тейли хуькведа. Сумкаяр кІвалин пата эцигна, салам гуда
Тейли: Ассалам алейкум!
Али: Ни алейкум салам, ви гьахъ тамам! Вун иниз вучиз хтана?
Тейли: Хъвайиди кьилиз акъатнавани, я итим? Чара касдикай кьванни регъуь хьухь!
Али: Хъвайиди зи кьилиз акъатнавани, тІуьрди ви кьилиз, тамашда зун. Лагь! Ви фамилия гьикІ я?
Тейли: Зун ваз къе гъизвайди яни? Ваз зи фамилия вуж ятІа чизмачни? Гьажиева я!
Али: Гьажидин фамилия гьикІ я?
Тейли: Гьи Гьажидин? Гьажияр гзаф ава.
Вели: Чи хуьре кьве кІвалер, кьуд туьквен, вад машин авай, ви шефдин?!
Тейли: Гьаданни – Гьажиев! Ина вуч ава аламат жедай?
Али: Вун Гьажидин къуллугъчини я, адан фамилиядикни ква. Пака, мумкин я а ахмакьди вун вичин фамилия алай паб я лагьана, зав вахкунни тавун! Понятна!!! Вакай вичиз кьвед лагьай паб кьада. Зун?
Вели: На мумкин я лугьунни, суд-дуван гьинава? Тушни?
Тейли: Судар вучтинбур я?
Али: Суд-дуванни, ваз чидачни пул гвайбурун пад тирди?
Тейли: Бес чи кьведан аялар?
Вели: Аялризни девлет авай Гьажи хьтин буба кІан тахьана, вун хьтин бубадикай вуч ийизва?
Али: Да, Дуьз лугьузва Велиди. Аялри закай вучзава, гьар юкъуз вавай эрекь къачудай пул тІалабзавай?
Тейли: Валлагь итим, ички хъвадай кьван вун хибри хьанва. АкІ ятІа мад зун кІвалахал хъфин хъийидач. Акван вуна хизан гьикІ ва квел хуьдатІа? Тахсир зи Хиве гьатзава, вун хуьзвай.
Вели. Акъваз кван, вунни туьнт жемир. Али – хъвана, вун – тахъана пиян хьанвани? Са общий знаменатель жагъурна кІанда.
Али: Вун знаменателдихъ къекъведалди, числительныйда авай зи паб, Гьажидихъ галаз кьве патал пайна кІанзава. Эхир пуч хьана зи аялрин. (кьве гъили кьил кьада)
Вели: Аялриз са затІни жедач, эхир ви пуч жезва, кьей хва. Ша, за куьн кьведан араяр ислягь хъийин. Вуна, Тейли вах, са арза кхьида. ТІалабда зи фамилия Алиева хъувун патахъай. Вассалам, шутІ тамам. Мад са кІвалах. Вун Гьажиева я кьван?
Тейли: Я!
Вели: Вуна суддиз арза кхьейла, ада мумкин я, вун кІвалахдилай алудунни. Ада и кІвалах ийиз хьайитІа, на арза гуда, гьикІ хьи Гьажиева яз, са шумуд йисуз адан фамилиядик кваз туьквенчивал авуна, ваз адан туьквендикай пай къвезва.
Али: Ам гьикІ лагьай ихтилат жезва, залум! Судди лугьудачни, некягьдик квачир гьакІан фамилиядик квай ви папаз пай къвезвач? Ахпа вуч лугьуда?
 Вели: АкІ ятІа, чна ихьтин меслятдал чи чуьруьк акьалтІарда. За магнитафон кутада, вунани ви къари Тейлиди са вижевай туьнт кьуьл ийида. Гьажи – заз, аялрин бажи ваз! Расчет, бухкальтер! (кьуьл ийида.
Али: Ам хьанач хьи. Вуна эвел къал акъудна, гила кьуьлер ийизвани?
Вели: ТахьайтІа, чир хьухь ваз, и ихтилат пака кимел жедайди. Ийидани, ийидач кьуьл?
Али: Вуна гьикІ лугьузва, къари?
Тейли: Зун Вели стхади лагьай меслятдал рази я.
Али: АкІ ятІа, цуз са-са вишер,
Чуьруькар я кьурай пешер,
ТІарамдиз яхъ жуван кІвачер,
Хъвана, ярхар тахьун патал.
(Велиди кІвачел къарайна, капар ягъиз, Алидини Тейлиди туьнт макьамдал кьуьл ийида)
Тейли: Куьн ибурун чІалахъ жемир,
Чан стхаяр, я чан вахар!

Пияниска итимар я.
Ичкидикай далда кьунвай,
Буба кьейи етимар я!
Гьа иналди, чна дустар,
Куьтягьзава къе чи тостар.
Ичкидал рикІ алай устІар.
Вели: Хъана, кефи тахун патал!
Ислягьбур яз рахун патал,
Дуствал артух ийин чна!
Мад шулугъар тийин чна!
Тейли: Пияниска гъуьлер авай,
Чи папарин язухар я!
Регъуь тежер вилер авай,
Пиян гъуьлер аюхар я!
Вели. АкІ лугьумр, чан вах Тейли!
Халкьдиз виляй аватда чун!
Мад амукьдач къуватда чун!
Али. Дуьз лугьузва Алиди, паб!
Еке камалэгьлиди, паб!
Тейли. И сеферда гьалал хьурай!
Мад сефер хъваз кагьал хьурай!
 Эхир.